معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

عارف قزوینی یکی از مشهورترین و اثرگذارترین شخصیت‌های ادبی و هنری ایران از دورۀ مشروطیت تا عصر کنونی است. وی که شخصیت مرکب از استعدادهای گوناگون داشت، با وقوع انقلاب مشروطه و وزیدن نسیم روح‌بخش آزادی، هنرهای خود را به خدمت آرمان‌های این انقلاب بزرگ مردمی درآورد و با صداقت و صمیمیتی که در این راه بروز داد، ملقب به عنوان باارزش شاعر ملی شد؛ عنوانی که هنوز هم از اهمیت و اعتبار آن کاسته نشده است.

شخصیت عارف از سه بعد هنر، ادب و سیاست حائز اهمیت و بررسی است. این کتاب پژوهشی است در بُعد موسیقایی شخصیت عارف که آگاهی‌ها و اطلاعاتی ارزشمند در اختیار علاقمندان قرار می‌دهد و زوایای پنهانی از زندگی هنری وی را که تاکنون به آنها پرداخته نشده یا کمتر مورد توجه قرار گرفته، آشکار می‌سازد.

این کتاب با توجه به ویژگی‌های عنوان‌شده که باید آن را در حکم دانشنامۀ موسیقایی عارف دانست، در هشت فصل تنظیم شده است. فصل نخست کتاب که به استادان موسیقی عارف و شرح کوتاهی از زندگی آنان اختصاص دارد، دارای سه دستاورد مهم است؛ از جمله اینکه به دوبیتی تازه‌یابی دستیابی شده که نشان‌دهندۀ تبحر و تسلط فراوان عارف در فن خوانندگی و مرکب‌خوانی در دوازده مقام موسیقایی است، افق نوینی را دربارۀ این ویژگی وی به روی علاقمندان می‌گشاید.

با توجه به روایت‌هایی که از خود عارف و برخی موسیقی‌دانان و نوازندگان در دست است، عارف یکی از خوانندگان توانمند موسیقی ایرانی بوده که به دلیل اینکه اثری از صدای وی باقی نمانده، خوانندگی او تحت شعاع هنرهای دیگرش همچون شاعری و تصنیف‌سازی قرار گرفته و کمتر بدان توجه شده است. در فصل دوم سعی بر این بوده که با کنار هم قراردادن نظرات گوناگون دربارۀ صدای عارف، تا حد امکان دورنمایی از جنس و وسعت صدا و همچنین شیوۀ خوانندگی وی به دست داده شود.

در فصل سوم تمامی تصنیف‌هایی که تا این لحظه از عارف به دست آمده، در یک‌جا گردآوری شده است. از جمله دستاوردهای این فصل می‌توان به کشف دو تصنیف منتشرنشده اشاره کرد.

فصل چهارم اختصاص به بررسی کنسرت‌های عارف دارد. در این فصل با توجه به اسناد تازه‌یاب، تعداد واقعی کنسرت‌های عارف از کنسرت جشن نصرت ملی در 29 شهریور سال 1288 تا کنسرت تبریز در 27 و 30 اسفند سال 1303 فهرست‌نویسی شده که کامل‌ترین فهرست کنسرت‌های عارف تاکنون محسوب می‌شود. این فهرست‌نویسی اطلاعات ارزشمندی دربارۀ علت برگزاری، مکان، زمان، مناسبت اجرا، نوازندگان همکار، اشعار و تصنیف‌های خوانده‌شده، قیمت و مکان فروش بلیت و اعلانات این کنسرت‌ها در اختیار قرار می‌دهد.

در فصل پنجم به مسائلی همچون عارف و تأسیس مدرسۀ موسیقی، عقاید عارف در موسیقی، رضاقلی میرزا ظلی تنها شاگرد شناخته‌شدۀ عارف و مناسب‌خوانی عارف پرداخته شده است. برای نخستین بار در این فصل، فهرست کاملی از ضبط آثار عارف در صفحات گرامافون به دست داده شده است.

فصل ششم اختصاص به بررسی همکاران هنری عارف دارد. در این فصل با دستیابی به منابع کمیاب و ناشناخته‌ای چون مستند تلویزیونی «سیمای معاصران» و ...، به نوازندگانی که در کنسرت‌ها یا محافل خصوصی با عارف همکاری داشته‌اند، پرداخته شده که گامی نو در پژوهش‌های عارف‌شناسی به شمار می‌رود. مهم‌ترین بخش این فصل، شناسایی نوازندگان کنسرت جمهوری برای اولین بار است که در منبعی دیگر به آن اشاره نشده است.

در فصل هفتم خاطراتی که مربوط به جنبۀ موسیقایی عارف است، گردآوری شده که حاوی نکاتی مفید برای علاقمندان خواهد بود.

در فصل پایانی کتاب برای اولین بار اسناد شکایت عارف از گماشتگان سپهدار تنکابنی که پس از اجرای کنسرت در گاردن‌پارتی پارک ظل‌السلطان مورد ضرب و شتم آنان قرار گرفته و در سازمان اسناد ملی ایران نگهداری می‌شود، به طور کامل بیرون‌نویسی شده و به چاپ رسیده است. مهم‌ترین دستاورد این فصل افزون بر اطلاعات بی‌نظیر و منحصربه‌فرد دربارۀ این پرونده، مشخص می‌‌سازد که نظر سعید نفیسی و اعظام‌الوزارة قدسی مبنی بر اینکه عارف در شب کنسرت یا دو روز بعد از اجرای کنسرت مورد حملۀ گماشتگان سپهدار قرار گرفته، نادرست بوده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل 1: استادان عارف

فصل 2: صدای عارف

فصل 3: تصنیف‌های عارف

فصل 4: کنسرت‌های عارف

فصل 5: عارف و موسیقی

فصل 6: همکاران هنری عارف

فصل 7: خاطراتی از عارف

فصل 8: اسناد شکایت عارف از گماشتگان سپهدار

منابع

نمایه