معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

گفتگو یکی از راه‌های برون‌رفت از وضعیت و موقعیت مسدود و بسته است. راهی که در حقیقت از سابقه‌ای بس کهن برخوردار است و دست‌کم این‌قدر هست که بخش مهمی از کتاب‌های افلاطون را همین روش، یعنی گفتگو شکل داده و به اصطلاح همین مکالمات به آنها انسجام و فرم بخشیده است. به عبارتی دیالکتیک چراغی بوده که طرفین مباحث و مناظرات کتاب‌های این فیلسوف ایونی، که نظریۀ مثل یکی از دو ایدل اصلی اوست، در پرتو آن راه خود را بیابند و آسان‌تر به مقصد برسند.

شعر، حقیقت زبان و بالاتر، حقیقت جهان است. نجات‌دهندۀ انسان از ورطۀ تکرار و در واقع عادت‌زدای زبان و زندگی است. بر این اساس، زبان به مفهوم روزمره، کالایی است که ضمن استفاده، رفته‌رفته فرسوده می‌شود و کیفیت و توان خود را از دست می‌دهد و به تعبیری تاریخ انقضای آن فرا می‌رسد. در این میان شعر در حقیقت همان آب حیات است که شاعر به زبان می‌نوشاند و آن را از نسخ و نیستی نجات می‌دهد. به عبارتی با تبدیل زبان به ادبیات و ادبیت‌بخشیدن به آن، گونه‌ای ابدیت برایش به ارمغان می‌آورد و به تعبیر فردوسی وجودش را از گزند باد و باران در امان می‌دارد.

در این کتاب آنچه بیش از همه مدنظر بوده، وصول به ساخت و ساحت همین رهیافت‌ها و دریافت‌ها با اتکا به دیالکتیک شمس لنگرودی و نگرش هرمنوتیستی ایشان به مباحث مطروحه بوده است. شاعری که هستی خود را صرف نجات زبان از نیستی و جان‌بخشی به کلمات کرده است و همواره بر آن بوده که گریبان زندگی را از چنگ روزمرگی و روزمرّگی بیرون بیاورد.

پیش از این در کتاب «آنجا که وطن بود» بیش‌وکم و البته به اقتضای موضوع، مباحث معطوف به ادبیات و هنر نیز به میان آمده بود و تا آنجا که ساختار آن کتاب اجازه می‌داد، در معرض ارزیابی و تحلیل قرار گرفت. این کتاب در واقع تفصیل آن اجمال‌ها و به طور کلی مجموعۀ دیدگاه‌های شفاهی جناب شمس لنگرودی دربارۀ ادبیات و هنر است که ضمن همین گفتگوها که در سال‌های 1394 ـ 1397 صورت گرفته، منعکس شده است.

شمس لنگرودی افزون بر شعر که به‌نوعی زمینۀ اصلی کار او در هنر به حساب می‌آید، از سرآمدان عرصۀ مباحث تئوریک و به‌اصطلاح دیدمانی است که در دهه‌های اخیر آثار شایان توجهی به گنجینۀ کتاب‌های پژوهشی زبان و ادبیات فارسی افزوده که دورۀ چهارجلدی «تاریخ تحلیلی شعر نو» از مهم‌ترین این آثار است. کتاب پیش‌گفته در حقیقت تاریخ تحلیلی و جامعه‌شناختی شعر جدید ایران است که با استناد به تقریباً تمام کتاب‌ها و نشریات شعر نو از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی به رشتۀ تحریر درآمده و به اصطلاح فارغ از حب‌وبغض‌های رایج نگاشته شده و در واقع حاوی وسعت دیدی کم‌نظیر است.

آنچه بیش از همه در این دیالکتیک یا به اصطلاح در مکالمات این کتاب درنظر بوده، بیان دیدگاه‌های بدیع شمس لنگرودی در پیوند با مباحث مطروحه بوده است؛ دغدغه‌ای که از آغاز مدنظر استاد بود و در تمامی مراحل کار آن را مطمح‌نظر داشتند و همواره بر این نکته تأکید می‌ورزیدند که با اتکا به دیالکتیک و همگام با هرمنوتیک از بیان دیدگاه‌های تکراری و کهن یا کهنه بپرهیزند و افقی تازه به روی مخاطبان و دوست‌داران چنین جستارها و مباحثی بگشایند.

بخشی از گفتگوی این کتاب به «سبک هندی» و رابطۀ برخی از شاعران معاصر با این سبک اختصاص یافته است. بحث دربارۀ رباعی، ادبیات داستانی معاصر و بررسی کتاب‌های «بوف کور»، «کتاب کوچه» شاملو، «شازده احتجاب»، «ملکوت»، بررسی اشعار شاملو، نیما و ....؛ بررسی ادبیات داستانی ساعدی و دولت‌آبادی و ... از دیگر مباحث این کتاب می‌باشد.

فهرست مطالب کتاب:

* مقدمه

* سال‌شمار زندگی و آثار شمس لنگرودی

* گفتگو:

فرم

حدیث 28 مرداد 1332

فراموشی جمعی

توهم لایزال

دروغ‌های درونی

شادی‌های گذرا، غم پایدار

روزگاران طلایی

هنرمند و حکومت

غلبۀ احساس بر عقل

اخلاق امری نسبی است

افسون سنت

طنز

ملی‌گرایی اخوان ثالث، شاملو و هدایت

تفکیک ادبیات از شعر، در اشعار اهوان و شاملو

شعر خراسان و اخوان ثالث

سبک هندی

فروغ و سبک هندی

رباعی و فرم

اخوان ثالث و سبک هندی

شاملو و سبک هندی

بوف کور و ما

ابراهیم گلستان، فروغ و رازهای مرگ

مدرنیتۀ ایران، نیما و هدایت

بوف کور و ادبیات منحط

هدایت و فرهنگ عامه

طنز از فضاحت به وجود می‌آید، نه از فصاحت

فرهنگ عامه: گنجینۀ ملی

باورها بستر توجیه مصائب زندگی است

فرهنگ عامه، کتاب کوچۀ شاملو، ابوالحسن نجفی

هوشنگ گلشیری

شازده احتجاب و بوف کور

بوف کور، ملکوت، شازده احتجاب

بهرام صادقی

گلشیری و ژورنالیسم

غلام‌حسین ساعدی

مفهوم سیاسی، ساعدی، چوبک و شاملو

امید و نومیدی و سیاوش کسرایی

نیما، ساعدی، دولت‌آبادی

ساعدی، کانون نویسندگان و شب‌های گوته

شاملو، ساعدی و ژورنالیسم

تنهایی ساعدی

تأثیر جنبش سیاهکل بر ادبیات و هنر

پیش‌بینی انقلاب به وسیلۀ بیژن جزنی

انقلاب سفید و حزب تودۀ ایران

خودرأیی شاه

* مؤخره

* نمایه