معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ابوسلیمان دارانی از عارفان و عابدان بزرگ و سرشناس شام در پایان سدۀ دوم و آغاز سدۀ سوم هجری به شمار می‌رود. با وجود این از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. حتی سال‌زاد و سال‌مرگ او نیز به طور دقیق دانسته نیست و برای آنها تاریخ‌های متفاوتی ذکر شده است. از دنیای اندیشه‌ها و اعتقادات او نیز جز کلماتی قصار برجای نمانده است؛ آن هم کلمات قصاری که به گفتۀ نویسندۀ این کتاب بارها و بارها به منظورهای خاص مورد گزینش راویان ـ از جمله‌ مهم‌ترین آنها می‌توان به شاگردش احمد بن ابی الحواری اشاره کرد ـ قرار گرفته‌اند.

در مقایسه با دیدگاه‌های دیگران، دنیای اندیشه‌های دارانی را نمی‌توان به طور دقیق مرزبندی کرد. مطالب بسیاری که پیش کشید، در روزگار او میراث عمومی حلقه‌های دینی بود. با وجود این، برخی ویژگی‌هایی که اندیشۀ او به‌ویژه به شدت نقش‌گرفته از آنها بود، به‌روشنی برجسته و آشکارند. نویسنده در وهلۀ نخست تأکید سخت بر تقدیر کل فعل نیک و بد انسان و به عبارت درآوردن تمام و کمال آن را مدنظر می‌گیرد و راست‌شدن انسان تنها به سوی خدا که او خواستار آن است، این اعتقاد راسخ که برای هر آنچه خوبی در همین دنیا پادشای هست، ترجیح بیم بر امید، گرسنگی کشیدن به منزلۀ هسته و لب کل زهد را در مطمح نظر آورده است.

در ادامۀ این کتاب، افکار روایت‌شدۀ دارانی در دایره‌های گوناگون موضوعات جمع‌بندی و خلاصه شده است. یک‌یک اظهارات را باید در هر وهله با قید و شرط تمام نگریست، هم از لحاظ محتوای آنها، هم از لحاظ متن آنها و هم از لحاظ دسته‌بندی آنها زیر موضوعی خاص که به طور قطع همواره تنها دسته‌بندی ممکن نیست؛ اما با این حال، کل آنچه زیر یک موضوع خلاصه و جمع‌بندی شده احتمالاً خطوط اصلی افکار دارانی را به طور قابل اطمینانی به دست می‌دهد.

نویسنده در این کتاب در تحقیق خود دربارۀ دارانی دریافته که او به بسیاری از موضوعات و مفاهیم عرفانی نپرداخته است؛ با این حال او با توجه وضعیت منابع، روا نمی‌دارد از آن نتیجه بگیرد که این موضوعات و مفاهیم برای ابوسلیمان ناآشنا بوده است. از آن موضوعاتی که مورد توجه او بوده و به آنها پرداخته، چندان اندک روایت شده است که دست مؤلف را برای ترسیم تصویری کامل از تصورات او می‌بنند. با وجود این همه نقص و نارسایی، مؤلف این کتاب، عرفان‌پژوه برجستۀ آلمانی ریشارد گراملیش، مبادرت به تألیف تک‌نگاشتی دربارۀ این عارف پیشرو کرده و بر اساس همین اطلاعات و روایات پراکنده و ناکافی کوشیده است به افکار دارانی نظم و انسجام ببخشد و آنها را زیر موضوعاتی خاص به گونه‌ای جمع کند که خطوط اصلی دنیای اندیشه‌های او را به طور قابل اطمینانی به دست دهد.

گراملیش مدفن ابوسلیمان را که از اماکن زیارتی مشهور به شمار می‌رود، در موطنش داریا ـ روستایی در غوطۀ شام ـ ذکر می‌کند و به بقعه‌ای که به نام بقعۀ ابوسلیمان دارانی مشهور و در شهر داران مرکز شهرستان فریدن از استان اصفهان واقع است و از قرار معلوم زائران و ارادتمندان بسیاری دارد، اشاره نمی‌کند. برخی صاحب این بقعه را به قطع و یقین همین ابوسلیمان مورد بحث می‌دانند و برخی به‌حق در درستی انتساب آن به او تردید کرده‌اند.

این کتاب در واقع مقاله‌ای است که مؤلف آن را به استاد خود فریتس مایر به مناسبت هشتادمین سالگرد تولدش تقدیم کرده و در مجلۀ Oriens، جلد 33 سال 1992 چاپ شده است. این مقاله فاقد کتاب‌نامه است؛ کتاب‌نامۀ ضمیمه‌شده در ترجمه شامل منابعی است که مؤلف مستقیم از آنها بهره برده و نقل قول کرده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

ابوسلیمان دارانی

بیم، امید، شرم

تقدیر

صبر

گریستن، اندوه، شادی

دنیا و آخرت

زهد

گرسنگی و سیری

بیداری و خوابیدن

هوی، خواهش، هوس

ازدواج، خانواده، بی‌همسری

تواضع

توکل، خشنودی

یقین، معرفت، مشاهده و تأثر

دل

راست شدن تنها به طرف خدا

صدق، اخلاص

حکمت و راه

مطالب مربوط به پس از مرگ

کتاب‌نامه

نمایۀ اشخاص

نمایۀ اماکن

نمایۀ آیات و روایات