معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در انواع ادبی زبان فارسی از نظر محتوا اصطلاح هجو، هزل، طنز، فکاهی، لطیفه و ... که گاه با شوخی و خوشمزگی و گاه تفریح و انبساط خاطر و گاه تمسخر و جد همراه است، ایجاد خنده و تبسم می‌کند که هریک از این خنده‌ها، پیام‌هایی فردی و اجتماعی همراه دارند به طوری که خنده و تبسم طنز با شکل‌های گوناگون چه از لحاظ مضمون و محتوا و چه از لحاظ شکل و قالب در آثار اغلب شاعران به‌ویژه آنان که به انتقاد از نابسامانی‌ها و مفاسد اجتماعی و بی‌عدالتی‌ها و ... پرداخته‌اند، دیده می‌شود.

یکی از شیوه‌های رایج در طنز تشبیه به حیوانات است؛ بیشتر نویسندگان و شاعران برای بیان مقاصد خود از جهان جانوران و صفات و حرکات آنها سود جستند و این امر دو علت عمده داشت: یکی اینکه با گفتار صریح یا بدگویی و ریشخند مستقیم بزرگان و فرمانروایان و قربانیان خود را کای ناممکن می‌دیدند. دوم اینکه آنان با تشبیه کردن قربانیان خود به حیوانات که جز خوردن و زیستن و خوابیدن و بچه‌آوردن کاری نمی‌توانند؛ آنها را از آسمان رفعت و شأن خیالی خودشان فرو می‌کشیدند و با لحن انتقادی و طنزآمیز فضایل انسانی و کمالات روحانی را به خطار اعمال و رفتارشان از انسان می‌گرفتند و در مقابل به خطار صفات نفسانی و حیوانی برجسته که در رجال و بزرگان می‌دیدند، آنها را به حیوانی که در آن صفت سرآمد بودند تشبیه می‌کردند؛ برای مثال تن‌پروری و تنبلی آنان را به خوک، مکاری و حیله‌گری آنان را به روباه، حماقت را به خرس، درندگی را به گرگ و کم‌عقلی و کودنی را به «خر» تشبیه می‌کردند.

کلمۀ «خر» در متون پهلوی به صورت «xar» مورد استفاده قرار گرفته است، در لغت به معنی بزرگ، قوی، رئیس و ... نیز آمده است. در زبان فارسی ترکیبات بسیاری با این واژه ساخته شده است که از جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: خربنده، خرمگس، خرچنگ، خرموش، خرگوش، خرمهره، خرپشت، خرتوت و .... . ادبیات فارسی مشحون از ترکیبات جالب، امثال و کنایات نمکی و شیرینی نیز که در آن واژۀ خر برای مقاصد مختلف ادبی به کار رفته است؛ ترکیباتی همچون: از خر افتادن، بار بر خر نهادن، بر خر خود سواد شدن، پل خرگیری، خر نرینه، سرخر شدن و ... .

خر در ادبیات عامیانۀ جهان سمبلی از بلاهت، کودنی و کانایی است و به همین دلیل در طول تاریخ دست‌مایۀ بسیاری از شاعران، طنزپردازان و نویسندگان قرار گرفته است.

خرپژوهی در شعر طنز فارسی یکی از زمینه‌های طنز بوده که باید به‌جد مورد تحقیق و پژوهش قرار می‌گرفت. نویسندگان در این کتاب کوشیده‌اند با بررسی بیشتر کتاب‌های طنز فارسی، نمونه‌های طنز و فکاهی خرنامه‌ها و خرسروده‌ها را جمع‌آوری کرده و در قالب یک کتاب مستقل معرفی کنند.

در میان متون کهن منظوم و منثور می‌توان دربارۀ درازگوش نمونه‌های فراوانی از حکایات و مطالب جست که در قالبی طنزآمیز نوشته شده‌اند، اما مشحون از نکات اخلاقی و ادبی‌اند. در ادبیات فارسی از روزگاران کهن تا به امروز آثار مستقل و مشتملی از کتاب گرفته تا مقاله دربارۀ خر و لطایف مربوط به آن نوشته شده است. در فصل نخست این کتاب پیشینۀ خرپژوهی و خرنامه‌نویسی بررسی شده است.

خرپژوهی در شعر طنز فارسی موضوعی است که مؤلفان این کتاب کوشیده‌اند با بررسی بیشتر کتاب‌های طنز فارسی، نمونه‌های طنز و فکاهی خرنامه‌ها و خرسروده‌ها را جمع‌آوری کنند. در فصل دوم کتاب به معرفی شاعران طنزپرداز از آغاز شعر فارسی تا پایان مشروطه پرداخته شده و نمونه‌های خرنامه‌ها در ذیل اسم هر کدام آورده شده است. شاعران بر اساس سال تولدشان تنظیم گردیده‌اند و نویسندگان کوشیده‌اند نمونۀ اشعاری را بیاورند که مضامینشان بیشتر طنز، مطایبه و فکاهی باشد و از موارد هزل چشم‌پوشی کرده‌اند.

خرپژوهی در شعر معاصر و تشکیل حزب خران در فصل سوم و پایانی کتاب بررسی شده است. در شرایط زمانی عدم آزادی مطبوعات، حزب خران وسیله و دست‌آویزی بود تا حرف‌هایی را که صریح و مستقیم نمی‌توان گفت، غیرصریح و غیرمستقیم و در پناه و زیر پوشش حزب خران بتوان گفت. جمعیت حزب خران از حدود سال 1342 خورشیدی وجود داشت؛ ولی تشکیلات رسمی آن از 16 شهریور 1346 به وجود آمد. در این فصل نخست دربارۀ حزب خران سخن گفته شده و سپس اشعاری از شاعران معاصر دربارۀ خر آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: پیشینۀ خرپژوهی و خرنامه‌نویسی

فصل دوم: خرپژوهی در شعر کلاسیک

فصل سوم: خرپژوهی در شعر معاصر و تشکیل حزب خران

خرنامه‌های بدون شاعر

کتاب‌نامه