معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

زبان و ادبیات از اصلی‌ترین عوامل تأثیر و تأثر و ارتباط بین دو فرهنگ یا دو کشور به شمار می‌آید. ادبیات و به‌ویژه شعر از دیرباز نقطۀ عطفی در تعامل و گفتگوی بین فرهنگ‌ها بوده است. آشنایی جهان با شعر و ادب فارسی و گرایش به سنت‌های مشرق‌زمین به قرون وسطی بازمی‌گردد. سابقۀ تعامل فرهنگی و ادبی ایران و روسیه نیز به سال‌های دور یعنی زمان پطر اول باز می‌گردد. اما دایرشدن مدرسۀ زبان فارسی و شروع آموزش زبان فارسی در روسیۀ تزاری از زمان یکاترین دوم؛ البته بیشتر در مناطق مسلمان‌نشین روسیه شروع می‌شود. از سال 1804 طبق فرمان الکساندر اول، تدریس زبان فارسی در سطح دانشگاه‌ها نیز آغاز می‌شود. قرن‌های نوزدهم و بیستم میلادی را می‌توان اوج توجه شاعران روس به شعر فارسی و فرهنگ ایرانی دانست. شمار زیادی از شاعران عصر نقره‌ای و طلایی شعر روس، دربارۀ ایران و درون‌مایه‌های شرقی ـ اسلامی اشعار بسیاری سروده‌اند که بیانگر جایگاه برجستۀ ایران و فرهنگ ایرانی در ادبیات روسیه و در میان شاعران برجستۀ روس است. بخش عمده‌ای از این اشعار حاکی از تعامل ادبی شاعران روسیه و تأثیرپذیری و الهام‌گیری آنها از شاعران بزرگ ایرانی است. در این میان نباید از نقش ترجمه به عنوان مهم‌ترین عامل شکل‌گیری این تعاملات غافل بود. این ترجمه‌ها اغلب از زبان‌های فرانسوی و آلمانی، توسط شاعران و نویسندگان بزرگ روس که برخی از آنها معاصر و دوست پوشکین بوده‌اند، صورت می‌گرفت. بعدترها ترجمه‌هایی توسط شاعر ـ مترجمان روس از زبان فارسی هم صورت گرفت. از جملۀ این شاعران مترجم می‌توان از واسیلی ژوکفسکی، آلکسی خومیاکف، دمیتری ازنوبیشین و الکساندر گریبایدف نام برد.

نویسندگان و آثار برجستۀ ادبی و دینی مشرق‌زمین، فرهنگ و اعتقادات شرقی و همچنین درون‌مایه‌های ایرانی، از دیرباز مورد توجه برخی نویسندگان و شاعران بزرگ جهان و از جمله بزرگان ادبیات روسیه، همچون داستایفسکی، تالستوی، پوشکین، آفاناسی‌فت، ایوان بنین، سرگئی یسنین، گاوریل درژاوین، لرمانتف و ... بوده و جایگاه مهمی نزد آنان داشته است. در مجموعه آثار هر یک از این شاعران، شعرهایی با مضامین ایرانی ـ شرقی یافت می‌شود. در این میان پوشکین، شاعر بزرگ اوایل قرن نوزدهم، علاقۀ فراوانی به توصیف و انعکاس درون‌مایه‌های شرقی، مفاهیم قرآنی و همچنین تضمین از بزرگان ادب ایرانی همچون سعدی در شعر خود داشت. اشعار «اقتباس از قرآن» پوشکین که بخش‌هایی از آن در این گزیده گنجانده شده است، یکی از برجسته‌ترین اشعار وی محسوب می‌شود که با الهام از آیات قرآنی سروده شده است. همچنین یسنین با نگارش مجموعۀ «درون‌مایه‌های ایرانی» بیش از دیگر شاعران روس، عشق و علاقۀ خود را به میهن نیلگون فردوسی ابراز نمود.

این کتاب برگرفته از کتاب «ایران و درون‌مایه‌های ایرانی در شعر شاعران روس» اثر میخاییل سینلنیکوف شاعر معاصر روس است که به صورت گزیده و با عنوان «ایران در آینۀ شعر روس» ارائه شده است. معدود اشعاری با درون‌مایۀ ایرانی که در کتاب مذکور موجود نبوده، توسط مترجمان به این گزیده اضافه شده است. در انتخاب اشعار این مجموعه معیارهایی چون اهمیت شاعر، درون‌مایه، جذابیت و گیرایی شعر نزد مخاطب ایرانی در نظر گرفته شده است.

سینلنیکوف در مقدمۀ این کتاب اولین بارقه‌ها و سابقۀ گرایش شاعران و مترجمان روس به فرهنگ و ادبیات ایران‌‌زمین را به تفصیل شرح می‌دهد. سپس ترجمۀ بیش از چهل شعر از شاعران کلاسیک تا معاصر روس به همراه اصل روسی شعر آمده است. اشعار این مجموعه شامل مضامین متنوعی چون مدح پیامبر، تعالیم دین اسلام و زرتشت، وصف طبیعت، هنر و معماری ایرانی و اقتباس، تضمین و تمجید از بزرگان ادب فارسی از جمله حافظ، سعدی، فردوسی، خیام و مولانای رومی است.