معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

زبان بلوچی از منظر تاریخی در دستۀ زبان‌های ایرانی شمال غربی قرار دارد. موقعیت زبان بلوچی در جدول‌های زبان‌های هند و اروپایی، ردپای تاریخی حرکت قوم بلوچ را نیز عیان می‌کند و داده‌هایی از اعقاب آنان نزد اقوام ساکن در حاشیۀ دریای مازندران به دست می‌دهد. فرهنگ و زبان بلوچی زیستی شفاهی و محفوظ در سینه‌های مردمان آن سرزمین دارد؛ اما امروزه نسل تازۀ تحصیل‌کرده در بلوچستان جنبش‌های هفت دهۀ گذشته برای احیای زبان و توسعۀ فرهنگ مکتوب را با جدیتی بیشتر از قبل دنبال می‌کنند.

مقالاتی که در این کتاب گردآوری شده، گزیده‌ای از دو کتاب «بلوچ و همسایگان» و «بلوچ و دیگران» است که با سرویراستاری کارینا جهانی، اگنس کرن و پاول تایتس گرد آمده و به ترتیب در سال‌های 2003 و 2008 زیرنظر دانشگاه اوپسالا منتشر شده است. ویراستاران هدف تدوین این دو کتاب را بررسی چگونگی روابط و تأثیر زبان بین بلوچی و زبان‌های همسایه در زمان‌های تاریخی و در حال حاضر، هم بر ساختار بلوچی و هم بر زبان‌های همسایه و نیز مطالعۀ ارتباط متقابل بین زبان و سایر جنبه‌های فرهنگ و نگرش‌های زبانی عنوان کرده‌اند. در عین حال برجسته‌ترکردن موضوعات مختلف ساختاری و زبان‌شناختی اجتماعی مربوط به زبان بلوچی از موضوعات موردتوجه ویراستاران بوده است. رویکردهای متنوعی که در مقالات این مجموعه به چشم می‌خورد، خود گویای بسترهای تنوع مطالعات فرهنگ‌شناختی قوم بلوچ است.

نخستین مقالۀ این کتاب به بحث پیرامون اطلاعاتی تاریخی دربارۀ مردم بلوچ اختصاص دارد که از خلال اشعار شاهنامۀ فردوسی جمع‌آوری شده است. مقالۀ دوم به موضوعاتی همچون گروه‌های قومی و زبانی، طبقات اجتماعی و تغییرات اجتماعی و سیاسی در بلوچستان می‌پردازد. در سومین مقالۀ این کتاب، نویسنده به ساختارهای اجتماعی چندگانۀ یک جامعۀ معین بلوچ از منظر الگوی ازدواج و وابستگی و بیگانگی می‌پردازد.

نینا سویدلر در نوشتار چهارم این کتاب به بررسی تأثیرات امپراتوری در شکل‌گیری کلات و تاریخ آن پرداخته است؛ منطقۀ خان‌نشینی که در قرن هفدهم در شمال بلوچستان ظهور کرد. پنجمین نوشتار این کتاب برخی از رویکردهای سیاسی در پژوهش‌های قوم‌شناسی ایرانی را به نمایش می‌گذارد. در ششمین مقالۀ این کتاب، نویسنده همچون نوشته‌های دیگری که دربارۀ بلوچ‌های آفریقا دارد، جغرافیای انسانی بلوچستان را در بیرون از جغرافیای سیاسی مورد بررسی قرار داده و اطلاعات مهمی دربارۀ تجارت برده و بازرگانی و ارتباطات میان سواحل مکران و مناطق سواحیلی گردآوری کرده است.

نینا سویدلر در نوشتار هفتم این کتاب وضعیت زنان در بلوچستان را در دوران تاریخی مورد مطالعه و مقایسۀ تطبیقی قرار داده و به موضوع برده‌داری در منطقۀ کلات و در دوران استعمار پرداخته است.

ذکری‌ها گروهی از اقلیت مسلمان‌اند که منحصراً بین جمعیت بلوچ با تمرکز اصلی در جنوب غربی بلوچستان پاکستان دیده می‌شوند. در نوشتار هشتم این کتاب، نویسنده گزارشی دقیق‌تر دربارۀ توسعۀ تاریخی احتمالی کیش ذکری داده است. این مقاله همچنین به توصیف تشریفا تو نمازهای ذکری‌ها می‌پردازد و شرایط ناگواری را که امروزه با آن روبرو هستند را برجسته می‌کند.

بهروز برجستۀ دلفروز در نوشتار نهم که حاصل یک پروژۀ مطالعاتی میدانی است، رویکردی جامعه‌شناختی به موضوع زبان در منطقۀ جدگال دارد و به موضوع کارکردهای زبان، نگرش زبانی و مهارت دوزبانی و چندزبانی می‌پردازد. در نوشتار دهم این کتاب به موضوع «نام‌های بلوچی» به عنوان نماد «ساده، واقعی و آشکار هویت» مردمان بلوچ پرداخته شده است.

پاول تایتس در مقالۀ بعدی این کتاب با رویکردی زبان‌شناختی ـ اجتماعی، وضعیت حیات نسبی زبان‌ها در منطقۀ مرزی بلوچ ـ پشتون را مورد بررسی قرار داده و به نقش عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مؤثر بر این موضوع پرداخته است. پرسش اصلی مقاله این است که چه چیزی باعث گسترش یا پیشروی یک زبان به بهای افول زبان دیگر شده است؟

موسی محمودزهی در نوشتار بعدی این کتاب به ارتباط زبان‌شناسی میان زبان بلوچی و سه زبان دیگر فارسی، عربی و انگلیسی می‌پردازد و در این مطالعۀ تطبیقی، فارسی را به عنوان یک زبان پایدار، عربی را به عنوان یک زبان مذهبی و انگلیسی را به عنوان یک زبان بین‌المللی در بلوچستان مورد توجه قرار می‌دهد. میدان تحقیق این مقاله ایران است و نویسنده ارتباط میان زبان بلوچی و فارسی در بلوچستان ایران را به صورت تاریخی و نیز مدرن مورد توجه قرار داده است.

در آخرین نوشتار این کتاب، نویسنده اصطلاحات سنجش زمان در فرهنگ لاشاری را مورد بررسی قرار داده و از خلال آن به تقابل میان نحوۀ زیست سنتی قوم بلوچ با جهان مدرن توجه کرده است.

فهرست مطالب کتاب:

سخن ناشر

مقدمه

ملاحظاتی بر تعابیر اصطلاح بلوچ در شاهنامه/ واهه بویاجیان

تغییر و تکثر در بلوچستان ایران/ عبدالحسین یادگاری

چندمکانی در بلوچستان؛ مطالعۀ موردی خویشاوندی، ازدواج و وابستگی/ دورین شیندلر

کثرت‌گرایی در کلات در دوران پیشااستعماری/ نینا سویدلر

بلوچ‌ها در کشورهای عربی خلیج فارس/ سعید محمد العامری

تجارت برده در قرن نوزدهم در قسمت غربی اقیانوس هند: نقش مزدوران بلوچ/ بئاتریس نیکولینی

دشواری تمایز بین کنیز و همسر/ نینا سویدلر

معضلات ذکری‌ها: خاستگاه‌ها، آداب مذهبی و محدودیت‌های سیاسی/ صابر بدلخان

بررسی قوم جدگال در بلوچستان ایران از دیدگاه زبان‌شناسی اجتماعی/ بهروز خجسته دلفروز

ارتباط زبانی در بلوچستان و تأثیر آن بر اسامی فردی بلوچی/ صابر بدلخان

تماس زبانی در منطقۀ مرزی بلوچ ـ پشتون/ پاول تایتس

تماس زبانی در بلوچستان ایران در زمان‌های گذشته و حال/ موسی محمودزهی

سنت‌گرایی در مقابل نوگرایی در روش‌های سنجش زمان در بلوچستان ایران/ عباس پروین

نمایه