معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

«نسیء» عملی بوده که عرب از دوران جاهلیت تا سال دهم هجرت انجام می‌داده است. در تفسیر آن نیز دو دیدگاه عمده و یک احتمال که آن را به فخر رازی منتسب می‌کردند، به عنوان سومین تفسیر جلوه می‌نمود: دیدگاه اول: نسیء: تغییری در ماه‌های حرام بود که به موجب آن حرمت ماه‌های حرام دستخوش تغییر و جابجایی می‌شد و به تبع آن اوقات اعمال عبادی معلق بر زمان نیز جابجا می‌گشت. این قرائت از نسیء را «تأخیر در ماه‌های حرام» نامیدند. دیدگاه دوم: نسیء افزودن بر ماه‌های حرام بود که به موجب آن برخی از ماه‌های حلال را حرام شمرده و به جای آن ماه حرامی را حلال می‌دانستند. از این قرائت نیز با نام «زیادت در ماه‌های حرام» یاد کرده‌اند. دیدگاه سوم: نسیء عمل کبیسه‌کردن ماه‌های قمری و یکی از سنت‌های سیئۀ یهودیان بود که عرب دوران جاهلیت از آنان آموخته و به کار بسته بود.

با توجه به اینکه موضوع نسیء، موضوغی میان‌رشته‌ای محسوب می‌شود و از یک‌سو آموزه‌ای قرآنی، از سویی واقعیتی تاریخی و از منظر دیگر پدیده‌ای نجومی و تقویمی خوانده شده است، بنابراین در این کتاب روش‌ تحقیق‌های مختلف و گاه تلفیق میان چند روش استفاده شده است.

کتاب در دو جلد تنظیم و تدوین شده است. جلد اول از سه فصل تشکیل شده است. فصل اول برای آشنایی خوانندگان با زوایای بحث نسیء و دانستن اقوال عمده دربارۀ آن تدوین شده است. در واقع این فصل نگاهی اجمالی به دیدگاه برخی مفسران دربارۀ نسیء است تا مخاطب را با سؤال‌ها و استدلال‌هایی که در فهم حقیقت نسیء غالباً بی‌جواب یا ناصواب به نظر می‌رسند و همچنین ضرورت‌هایی که نگارنده را به تدوین فصل دوم و سوم کشانده است، آشنا سازد. همچنین در این فصل تلاش شده تا شماری از مسائل فقهی که در بررسی آنها مسئلۀ نسیء هم به میان آمده، مورد اشاره قرار گیرند.

با توجه به اینکه در دیدگاه مشهور و نظر غالب مفسران، نسیء به عنوان تأخیر حرمت در ماه‌های حرام یا افزودن ماهی بر ماه‌های حرام تفسیر شده، در فصل دوم کوشیده شده تحقیقی در فهم پیشینه و واقعیت تاریخی ماه‌های حرام انجام شود.

علت و چرایی تدوین فصل سوم و تحقیق دربارۀ گاه‌شماری‌های مختلف را می‌توان در فصل سوم اینگونه خلاصه کرد: عمده دلیل آن است که یکی از دیدگاه‌های ذکرشده دربارۀ نسیء تفسیر آن به کبیسه است و با توجه به اینکه کبیسه اصطلاحی تقویمی و نجومی است که در گاه‌شماری‌های مختلف، دارای معنا و مکانیسم‌های اجرایی متفاوتی است، بنابراین بازشناسی آن در ضمن گاه‌شماری‌ها امری لازم است. در بسیاری از داده‌های تاریخی و دیدگاه‌های تفسیری دربارۀ نسیء آن را آموزه‌ای دانسته‌اند که عرب دوران جاهلیت آن را از اقوام دیگر گرفته است؛ چنان‌که در بسیاری از تفاسیر، نسیء آموزه‌ای برگرفته از یهودیان، گاهی برآمده از عمل نصرانی‌ها و گاهی برگرفته از شیوۀ ایرانیان باستان خوانده شده است؛ لازمۀ ارزیابی این انتساب‌های دانستن دقیق نحوۀ عملکرد آنان است. همچنین در آخرین گفتار این فصل تحقیق گسترده‌ای دربارۀ گاه‌شماری هجری ـ اسلامی و پژوهش در بازشناسی مبدأ هجرت انجام شده که حاصل آن نتایج جدیدی است که برخی از آنها مبتنی بر اثبات فرضیۀ اصلی این کتاب است.

چهارمین و آخرین فصل این پژوهش که جلد دوم کتاب را دربر گرفته، تحقیق تفصیلی مسئلۀ نسیء در منابع لغوی، تفسیری، تاریخی و نجومی است. در این فصل حقیقت نسیء در ضمن هشت گفتار از زوایای مختلف مورد بحث قرار گرفته است. در گفتار نخست شأن نزول آیات 36 و 37 سورۀ توبه که دربردارندۀ بحث نسیء است، تحقیق و تجمیع شده است. در گفتار دوم ضمن تبیین مسئلۀ اختلاف قرائات در قرآن کریم، قرائت‌های متعدد از واژۀ نسیء به بحث درآمده است. در گفتار سوم معنای لغوی و اصطلاحی نسیء از منظر ده‌ها نفر از مفسران و مورخان و منجمان تجمیع شده و مورد بحث قرار گرفته است. در گفتار چهارم مسئلۀ آغازگران و تشریع‌کنندگان نسیء و متولیان آن در دوره‌های مختلف به بحث گذاشته شده و روایت‌های مختلف و دیدگاه‌های غالباً متعارض اندیشمندان تجمیع گردیده و سرانجام در قالب نظمی قابل دفاع، سامان یافته است. در چهار گفتار پایانی، پس از بازخوانی و بازشناسی ده‌ها روایت و سند تاریخی و بررسی و تحقیق در صدها تحلیل و استدلال، تلاش شده تا حقیقت نسیء به مخاطب شناسانده شود.

فهرست مطالب کتاب:

* جلد اول:

مقدمه

پیش‌گفتار

فصل اول: تبیین و آشنایی اجمالی با مسئلۀ نسیء

فصل دوم: تحقیقی در ماه‌های حرام

فصل سوم: تحقیقی در گاه‌شماری‌ها و کبیسه‌های آنها

* جلد دوم:

فصل چهارم: پژوهشی تفصیلی در مورد حقیقت «نسیء»