معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بلوچستان سرزمینی وسیع با موقعیت ویژۀ استراتژیک، در طول چند قرن گذشته همواره مورد توجه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بوده است. این توجه در طی قرن نوزدهم و بیستم زمینه را برای انجام مطالعاتی با رویکردهای مختلف تاریخی، سیاسی و فرهنگی دربارۀ این منطقه فراهم کرد. دست‌کم از نیمۀ دوم قرن نوزدهم که نفوذ بریتانیا در مناطق شرقی بلوچستان از طریق پایگاه‌های نظامی و سیاسی در شبه‌قارۀ هند افزایش یافت، پژوهش‌های متعددی توسط محققان بریتانیایی صورت گرفت که عمدتاً اهدافی استعماری داشت. این کتاب گزیدۀ مجموعه مقالاتی دربارۀ تاریخ بلوچستان است که در طی چند دهۀ گذشته توسط محققان غیرایرانی به نگارش درآمده و به ترتیب تسلسل رویدادها انتخاب و ترجمه شده است.

نخستین مقاله با موضوع زمین‌شناسی بلوچستان و سواحل مکران آغاز شده است. نویسنده در این مقاله به جغرافیای طبیعی و مسائل ژئومورفولوژی منطقه می‌پردازد. او در این مطالعه از نخستین عکس‌های ماهواره‌ای ناسا از منطقه بهره برده است.

دومین مقاله از این مجموعه، نخستین ردپاهای مطالعات تاریخی و جغرافیایی را دنبال می‌کند. این نوشتار یک بررسی در حوزۀ جغرافیای تاریخی است که نام‌جای‌ها و مناطقی را دربردارد که در آثار یونانی عهد باستان از سواحل مکران از آنها یاد شده است.

هارولد والتر بیلی در سومین نوشتار این کتاب بر اساس ریشه‌شناسی واژگان به بررسی ریشه‌ها و زمینه‌های تاریخی واژۀ «مکا» به عنوان منشأ و نام مکان پرداخته است.

چهارمین مقاله در این کتاب، شامل یک بررسی کلی از تاریخ، جغرافیا و گزارشی از وضعیت بلوچستان در زمان نگارش مقاله با توجه به پیشینه و پتانسیل‌های ژئوپلتیک منطقه است. اگتیوفگای که آن را اینکتوفاجیا نیز ثبت کرده‌اند، اصطلاحی است که در متون یونان باستان به مردمان ساکن سواحل دریای مکران اطلاق شده و به معنی ماهی‌خوران است.

سیدجابر رضا پژوهشگر تاریخ و مورخ هندی‌تبار در نوشتار پنجم این کتاب، با بررسی منابع تاریخی، حوزۀ جغرافیای سیاسی غزنویان در سرزمین مکران را مورد بررسی قرار داده است. او با بررسی متون کهن تاریخی و منابع متعدد عصر غزنوی، روایتی دقیق از مناسبات سیاسی بلوچستان در این دورۀ تاریخی با حساسیتی قابل توجه نسبت به نام مکان‌ها و رویدادها را ارائه داده است.

در نوشتار ششم این کتاب، زمینه‌های حضور و استقرار پرتغالی‌ها در سواحی مکران در طی قرن شانزدهم مورد بررسی قرار گرفته است. نینا سویدلر در نوشتار هفتم این کتاب دربارۀ سیاست قبیله‌ای در زمینه‌های استعمار و پسااستعماری تمرکز کرده است. او در این نوشتار قبیله‌گرایی وملی‌گرایی را به عنوان فرایندهای تاریخی در کلات مورد بررسی قرار داده است.

برابست در هشتمین مقالۀ این کتاب علل تجزیۀ بلوچستان را بر مبنای نظریۀ شکل‌گیری سرزمین حائل و نقش ژنرال گلدسمید در این تئوری مورد توجه و بررسی قرار داده است. مقالۀ نهم این کتاب که رز لوییز گریوز نوشته، حاوی اطلاعات مهمی دربارۀ سیاست‌های مرزی بریتانیا در جنوب شرقی ایران است.

در نوشتار دهم این کتاب، نویسنده پژوهش بر روی تاریخ و سیاست اقیانوس هند را از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و تحقیقات میدانی پی گرفته و از کمک‌هزینه‌های مطالعاتی کشور عمان برای نگراش مقالۀ خود بهره برده است. او در این نوشتار گرچه موضعی بی‌طرف دارد، اما در تبیین تاریخ سیاسی مالکیت ایران بر سواحل شمالی دریای عمان و اجارۀ این مناطق به سلطان مسقط و دسیسۀ بریتانیا برای مداخلات نیابتی در ادعای مالکیت عمان بر بخشی از سواحل جنوبی ایران، کوششی نکرده است. با این حال نوشتۀ او حاوی اطلاعات مفیدی از تحولات این منطقه در قرن نوزدهم است. . مقالۀ بعدی این کتاب نیز نوشتۀ نیکولینی است که جغرافیای انسانی بلوچستان را در بیرون از جغرافیای سیاسی منطقه دنبال کرده و اطلاعات باارزشی دربارۀ بلوچ‌های زنگبار، تجارت برده در عمان و بازرگانی و تجارت میان سواحل مکران، مسقط و مناطق سواحیلی آفریقا ارائه داده است.

نوشتار دوازدهم این کتاب اختصاص به بررسی مالکیت تاریخی ایران بر سرزمین بلوچستان است. مقالۀ بعدی به یکی از چالش‌های مهم بریتانیا در اوایل قرن بیستم در بلوچستان اختصاص دارد که همانا قاچاق اسلحه و قدرت‌یافتن طوایف بلوچ و به‌تبع مسلح‌شدن آنان است. آخرین نوشتار این کتاب، حاصل مشاهدات میدانی نویسنده در سال‌های 1968 و 1970 ـ 1971 در کنار گزارشی اجمالی از تاریخ معاصر بلوچستان است. نویسنده با تکیه بر اطلاعات جغرافیایی و منابع زیست‌محیطی طوایف بلوچ همچون مراتع، کوه‌ها و دشت‌ها، منابع آبی و رودخانه‌ها و در نهایت زندگی در کرانه و سواحل دریا، سعی در توصیف نظام معیشتی در خلال یک گزارش تاریخی داشته است.

فهرست مطالب کتاب:

سخن ناشر

مقدمه/ محسن شهرنازدار

از مسندم تا مکران ایران/ نورمن لسلی فالکن

مکان‌یابی در ساحل مکران/ کلنل ادوارد ماکلر

مکا/ هارولد والتر بیلی

کوچ و بلوچ و اگتیوفگای/ برایان اسپونر

مکران و غزنویان/ سیدجابر رضا

رویارویی پرتغالی‌ها با بلوچ‌های ساحل مکران طی قرن شانزدهم/ صابر بدلخان

کلات: اقتصاد سیاسی یک ریاست طایفه‌ای/ نینا سویدلر

سر فردریک گلدسمید و محدودکردن ایران/ پیتر جان برابست

سیستان و بلوچستان در سیاست مرزی بریتانیا/ رز لوییز گریوز

پیوندهای تاریخی و سیاسی بین گوادر و مسقط بر اساس توصیفات قرن نوزده/ بناترس نیکولینی

شبکۀ ارتباطی مکران ـ بلوچ ـ آفریقایی در زنگبار و شرق آفریقا طی قرن نوزدهم/ بناترس نیکولینی

بلوچستان و کمیسیون دوم تحدید حدود/ محسن شهرنازدار

سلاح‌ها و افغان‌ها در مکران: قطعه‌ای از روابط ایران و انگلستان طی سال‌های 1905 تا 1912/ رابرت مایکل بورل

مکران؛ عقب‌مانده‌ترین منطقۀ ایران/ هانس پوتسدنا

نمایه