معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

زبان شاعران دورۀ بازگشت (آذر، صباحی و مشتاق) ساده و ابتدایی است و همین پیام‌آور این است که ادبای این دوره تا چه حد با متون قدیم، فصیح و بلیغ زبان فارسی بیگانه بودند. شعر دورۀ مشروطیت بیشتر میهن‌پرستی است با انتقاد اجتماعی. شعر دورۀ مشروطه حد فاصل بین دورۀ بازگشت و شعر نو است. در اشعار بهار، وطن‌دوستی و میهن‌پرستی و مضامین انتقادی و اجتماعی در اشعار ایرح میرزا که هر دو از شاعران دورۀ مشروطه هستند، موج می‌زند.

بهار در تاریخ معاصر ادبیات ایران شخصیتی بی‌نظیر است. در هجده‌سالگی لقب «ملک‌الشعرایی» آستان قدس رضوی را از مظفرالدین شاه می‌گیرد و به جای پدرش صبوری می‌نشیند. آغاز جوانی او با جنبش مشروطیت شروع می‌شود. او در قیام همگانی همگام با مردم شرکت می‌کند، خطابه می‌گوید، مقاله می‌نویسد، مجله و روزنامه تأسیس می‌کند، نماینده مجلس می‌شود، به انواع قالب‌های شعری شعر می‌سراید و به‌خوبی و با ذوق و حسی قوی مثنوی می‌گوید. غزل، رباعی، مسمط، مستزاد و حبسیه می‌گوید و از همه مهم‌تر تصنیف‌های ملی و میهنی همگام با قیام مردم می‌سراید.

ملک‌الشعرای بهار گوش موسیقایی داشته است. بیشتر خوانندگان آن دوره و دوره‌های بعد، تصنیف‌هایی از بهار را اجرا کرده‌اند و او نیز از تعدادی از آنها تقدیر کرده است. روش نگارنده از این پژوهش و بررسی این است که ابتدا اصطلاحات و ابزار موسیقایی اشعار بهار را شناسایی کرده و سپس این واژه‌ها را استخراج و یادداشت‌برداری کرده است و بعد به شرح واژه‌های موسیقایی با استفاده از کتاب‌های «فرهنگ جامع موسیقی» (بهروز وجدانی)، «واژه‌نامۀ موسیقی ایران‌زمین» (مهدی ستایشگر)، «ردیف موسیقی ایرانی» (فریدون اربابی)، «حافظ و موسیقی» (حسینعلی ملاح)، «از صبا تا نیما» (یحیی آرین‌پور، «شعر و موسیقی در ایران» (آرتور کریستن‌سن) پرداخته است. همچنین مروری گذرا بر موسیقی درونی، کناری و معنوی اشعار ملک‌الشعرای بهار مطابق بر موازین موسیقی شعر شفیعی کدکنی شده است:

1. موسیقی بیرونی: منظور از موسیقی بیرونی شعر، جانب عروضی وزن شعر است که بر همۀ شعرهایی که در یک وزن شعر سروده‌ شده‌اند، قابل تطبیق است.

2. موسیقی کناری: عواملی که در نظام موسیقایی شعر دارای تأثیر است؛ ولی ظهور آن در سراسر بیت یا مصراع قابل مشاهده نیست.

3. موسیقی درونی شعر: مجموعۀ هماهنگی‌هایی که از رهگذر وحدت یا تشابه یا تضاد صامت‌ها یا مصوت‌ها در کلمات یک شعر پدید می‌آید، جلوه‌های این نوع موسیقی است که مهم‌ترین قلمرو موسیقی شعر است که استواری، انسجام و مبانی جمال‌شناسی بسیاری از شاهکارهای ادبی در همین نوع موسیقی نهفته است.

4. موسیقی معنوی: تقارن‌ها و تشابهات و تضادها در حوزۀ امور معنایی و ذهنی، موسیقی معنوی را سامان می‌بخشد. در واقع ارتباط پنهانی عناصر یک بیت یا یک مصراع و از سوی دیگر همۀ عناصر معنوی یک واحد هنری از معروف‌ترین صنایع معنوی بدیع از قبیل تضاد و طباق و ایهام و مراعات‌النظیر.

در ادامه اصطلاحات موسیقی در دیوان اشعار بهار به شش دسته تقسیم شده است: ابزارها و سازهای موسیقی، آوازها و دستگاه‌ها و گوشه‌ها، اصطلاحات خاص موسیقی، نمادهای موسیقی، حرکات موزون و وزن، و نوازنده‌ها. برای مثال ابتدا به دسته‌بندی سازهای موسیقی به این شرح پرداخته شده است: سازهای موسیقی خود به چهار دستۀ بادی، زهی، کوبه‌ای و سیم باز تقسیم می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

* درآمد

* اصطلاحات موسیقی در دیوان اشعار بهار

سازهای بادی در دیوان اشعار بهار

سازهای زهی در دیوان اشعار بهار

سازهای کوبه‌ای در دیوان اشعار بهار

سازهای سیم باز در دیوان اشعار بهار

* آوازهای موسیقی در دیوان اشعار بهار

* دستگاه‌های موسیقی

* اصطلاحات خاص موسیقی

* نمادهای موسیقایی در دیوان اشعار بهار

* نماد فلکی موسیقی

* نمادهای انسانی موسیقی

* فهرست منابع