معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کتاب «احوال ابن یمین» را غلامرضا رشیدیاسمی در سال 1303 خورشیدی نوشته که اکنون نایاب یا بسیار کمیاب است. کتاب بر اساس نسخۀ خطی دیوان و منابع موجود نوشته شده است. رشیدیاسمی برای نوشتن این کتاب زحمت بسیاری کشیده و تاکنون بهترین کتابی که دربارۀ زندگی ابن یمین نوشته شده، همین کتاب است.

ابن یمین نامش محمود است، پدرش محمد، شاعر و لقبش یمین‌الدین بوده است. از ترکستان به فریومد آمده، منزل مسکونی و زمین کشاورزی خریده، حسابدار امور مالی و نویسندۀ نامه‌های اداری و حکومتی بوده، در عین حال درویش‌مسلک بوده و خانقاهی داشته است. در بعضی لشکرکشی‌ها همراه لشکر بوده تا وقایع را ثبت کند. چند کتاب از او به یادگار مانده است. تخلص شعری‌اش «طغرا» بوده و در شب شنبه 24 جمادی‌الثانی سال 722 هجری قمری در فریومد فوت کرده و در صومعه‌اش یا «دوبررو» دفن شده است.

تخلص شعری محمود «ابن یمین» است؛ ولی در بعضی موارد «رهی» تخلص کرده، یعنی در پایان شعر به جای ابن یمین از نام رهی استفاده کرده است. او مانند پدرش شیعه‌مذهب بوده، اما گرفتار باورهای عامیانه؛ برای مثال بر این باور بوده که علی بن ابی‌طالب (ع) در نوزادی و هنگامی که در قنداق بوده، شیری را دریده است.

ابن یمین ارادتی به فریومد داشته است تا جایی که وقتی ماندگاری‌اش در سلطانیۀ زنجان طولانی شده، نگران گردیده که در غربت و دور از پدرومادر بمیرد. در سال 741 هم که در غربت بوده، ناگزیر «باد صبا» را مخاطب قرار داده تا سلام و پیامش را به فریومد و فریومدیان برساند. او در 294 بیت و در قالب مثنوی با عنوان «کارنامه» یک جغرافیای تاریخی از فریومد به دست داده، ابتدا صاحب‌منصبان «حصار شهرستان» را به نام و نشان و بعد بزرگان فریومد را به نام و نسب یاد کرده و پیشه‌ها و مشاغل آنها را بیان کرده و مکان‌هایی چون شهرستان و دروازه و مزار بیرون دروازه و کوی تشتنداب و کوشک و بازار و مسجد جامع و مدرسه و کوی ساباط و ... را معرفی کرده است.

او گرچه‌ در قالب‌های گونه‌گون شعر گفته، ولی در قطعه‌سرایی سرآمد است و فریومد را دیار قطعه‌های پندآمیز کرده است. ابن یمین بعد از 84 سال ناآرام، روز شنبه هشتم جمادی‌الثانی سال 769 چشم از جهان فرو بست و در صومعه در کنار پدرش دفن شد.

این رساله ابن یمین را نشان می‌دهد؛ در دربارها و در مجالس بزم، در میدان جنگ و در کتابخانۀ علما و حکما، و بالاخره در قصرهای سبزوار و نیشابور و هرات و گرگان که شهرت جهانگیرش بیش از خود او، آن مکان‌ها را اشغال کرده است. این رساله وارد مباحث خانوادگی و داخلی او شده، اخلاق او را انتقاد می‌کند و روابط او را با اعضای خانواده و سلاطین و امرا شرح می‌دهد و بالاخره دورۀ شاعری او را سال به سال روشن می سازد.

چون در کتاب اصلی، زنده‌یاد رشیدیاسمی هیچ اشاره‌ای به مثنوی «کارنامه» در دیوان اشعار ابن یمین نکرده، در بخش پیوست‌های این تصحیح، مروری بر «کارنامه» شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مصحح

معرفی مختصر ابن یمین

مقدمۀ مؤلف

* باب اول:

فصل اول: جوانی

فصل دوم: کهولت

فصل سوم: در گرگان

فصل چهارم: در هرات

فصل پنجم: در فریومد سبزوار

فصل ششم: انجام حیات

* باب دوم:

فصل اول: اخلاق

فصل دوم: مذهب

فصل سوم: معاش و دارایی

فصل چهارم: شاعری

* پیوست‌ها:

به فریومد خرام ای باد شبگیر

شهرستان

فریودمد

لطف و همت دو خیّر

در ادامۀ کارنامه (قدردانی)

حکیم‌الدین فریومدی

یونس بن طاهر

غزلیات و رباعیات

ایوار و شبگیر

کشته‌شدن شیخ حسن

احداث بنای یادبود

فهرست منابع

از همین نویسنده