معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

میرزا فتحعلی آخوندزاده در سال 1228 قمری در شهر نوخه از توابع شکی جمهوری آذربایجان به دنیا آمد. وی بنا بر زندگی‌نامۀ خودنوشت، در دوسالگی همراه خانواده راهی تبریز شده و بعد از توقفی کوتاه (نزدیک به پنج سال) به مشکین رفته و در سنین بالا (13 سالگی) با خانواده‌اش راهی گنجه می‌شود. با پایان‌یافتن جنگ‌های دوم روسیه و ایران و انعقاد قرارداد ترکمنچای، فتحعلی جوان به زادگاه خود ـ نوخه ـ که جزء متصرفات تزار شده بود، برگشته و بعد از توقفی به گنجه رفته و در آنجا به درس میرزا ملاحسین حاضر و معارف دینی معمول زمانه را فرامی‌گیرد. در آن دوران و در گنجه و به دنبال آشنایی با میرزا شفیع، از نظر فکری متحول می‌شود. بعد از این رویداد، فتحعلی جوان در سال 1249 به نوخه بازگشته و در مدرسۀ جدید روسی، زبان روسی را می‌آموزد و یک سال بعد به تفلیس رفته و در 22 سالگی به کار در دفتر امور کشوری فرمانفرمای قفقاز زیردست عباسقلی بیک به عنوان مترجم مشغول می‌شود. میرزا فتحعلی آخوندزاده شش سال بعد ارتقای مقام یافته و به سمت مترجمی زبان‌های شرقی رسیده و در سال 1262 قمری بعد از طی سمت مترجمی کتبی دفترخانه کشور، در مقامات نظامی به درجۀ سرهنگی رسید.

آخوندزاده بعد از آن در مدرسۀ روسی تفلیس به تدریس زبان ترکی مشغول و با افکار دکابریست‌ها و متجددان روسی آشنا می‌شود. این آشنایی‌ها آموخته‌های فتحعلی را در شناخت دنیای مدرن بارور کرده و او را به سوی اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی مدرنیته رهنمون می‌شوند. او یک بار در سال 1264 به ایران می‌آید. دیداری با امیرکبیر داشته و برای ادای احترام به قبر پدرش، به تبریز رفته است. سرانجام وی در سن 66 سالگی در سال 1295 قمری در تفلیس درگذشت.

میرزا فتحعلی آخوندزاده در تمامی تألیفات و نوشته‌هایش بنیان انتقاد اجتماعی و سیاسی را در شرق پایه گذاشت؛ به اصلاح خط و تغییر آن پرداخت؛ سخن از اصلاح دینی گفت و جوانه‌های گسست از سنت و بنیاد اندیشه‌های مدرن را در ایران و عثمانی پدیدار ساخت؛ نخستین نمایشنامه‌های شرقی را به وجود آورد و با آگاهی که از سبک‌های نوین ادبی به دست آورده بود، به سنجش ادبیات کلاسیک پرداخت؛ در انتقاد از سیاست سنتی و با شناختی که از اندیشه‌های سیاسی مدرن حاصل کرده بود، ایده‌های مشروطه‌خواهانه را در برپایی نظام سیاسی مبتنی بر قانون عرفی و برآمده از حقوق طبیعی و سکولاریسم عقلانی بنیاد گذاشت. احقاق حقوق زنان و حضور انسانی آنان در جامعه و آسیب‌شناسی از لایه‌های اخلاقی سنت به همراه تأکید بر آموزش‌وپرورش همگانی و انتقاد از وقایع‌نگاری پیشینیان با تکیه بر تاریخ‌نگاری مدرن، دیگر اقدامات و ایده‌های آخوندزاده را شکل می‌دهند و او را در صدر جریانی قرار می‌دهند که به همراه میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، میرزا آقاخان کرمانی، میرزا یوسف‌خان مستشارالدوله، میرزا طالبوف تبریزی و .... مدرن‌های کلاسیک ایرانی را به وجود آورده است.

تألیفات آخوندزاده عبارتند از:

1. شش نمایشنامه و رمان کوتاه که در مدت نزدیک به پنج سال (در سال‌های 1266 تا 1271 قمری) آنها را نگاشته و با عنوان «تمثیلات» به چاپ رسیده است. این آثار نخست به زبان ترکی آذربایجان نوشته‌ شده‌اند و سپس در سال 1287 قمری اولین بار به فارسی توسط میرزا جعفر قراچه‌داغی و با نظارت آخوندزاده ترجمه شده‌اند: حکایت وزیر خان لنکران، حکایت خرس قولدور باسان، حکایت سرگذشت مرد خسیس یا حاجی‌قارا، حکایت وکلای مرافعه در شهر تبریز، حکایت مسیو ژوردان حکیم نباتات و درویش مستعلی شاه مشهور به جادوگر، حکایت ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر، و رمان کوتاه «ستارگان فریب‌خورده یا داستان یوسف شاه».

2. رسالۀ «الفباء جدید برای تحریرات السنه اسلامیه که عبارت از عربی و فارسی و ترکی است» که به نام «الفبای جدید» معروف است و در سال 1274 قمری نوشته شده است.

3. مکتوبات کمال‌الدوله که شروع نگارش آن به سال 1279 قمری بوده و تا سال 1295 مدام آن را اصلاح و بازنویسی کرده است. خود آخوندزاده در طول حیات خود قیدهایی بر مکتوبات افزوده و ملحقات سه‌گانه‌ای بر متن اصلی نوشته است؛ «سه مکتوب» در واقع «ملحقات نسخۀ کمال‌الدوله» است.

4. مقالات؛ این مثالات ر اساس متن‌های چاپ‌شده حمید محمدزاده است که از آرشیو آخوندزاده در باکو تدوین شده‌اند.

5. اشعار: یازده قطعه شعر در این کتاب آمده که منبع اصلی اشعار جلد اول آثار آخوندزاده منتشر در باکو به سال 1958 از آرشیو باکو است.

6. نامه‌ها: نامه‌ها بر اساس تاریخ نگارش آنها تنظیم شده‌اند؛ هر ارجاع و اشاره‌ای به موضوعی، نوشته‌ای یا افرادی در نامه‌ها، به محل ارجاعات و اشارات، تدوین‌شده و متن مرجع پژوهش حمید محمدزاده است. وی حدود 82 نامه از آخوندزاده را همراه با «نامه‌هایی به آخوندزاده» منتشر کرده و بر این نکته اشاره می‌کند که نامه‌های ارسالی آخوندزاده به افراد و اشخاص در آرشیو باکو بیشتر از این تعداد است.

در ابتدای این کتاب، بیوگرافی که آخوندزاده از خود به نگارش درآورده، آمده و در ادامه ذیل شش مبحث پیش‌گفته آثار او گردآوری شده است.

گفتنی است مجموعه آثار آخوندزاده در داخل کشور فقط به صورت پیش‌فروش عرضه می‌شود. علاقمندان با مدیر انتشارات باشگاه ادبیات تماس بگیرند. دورۀ دوجلدی این کتاب 1086 صفحه‌ در قطع وزیری با جلد گالینگور ششصد و با جلد معمولی پانصد هزار تومان است.

فهرست مطالب کتاب:

* جلد اول:

سپاس‌گزاری

مقدمۀ مصحح

بیوغرافیای

قامیدیا یعنی تمثیل (نمایشنامه‌ها)

الفبای جدید

مکتوبات کمال‌الدوله

سه مکتوب ـ ملحقات کمال‌الدوله

* جلد دوم:

اشعار

نامه‌ها

پیوست‌ها:

ترجمه‌های آخوندزاده

نامه‌هایی به میرزا فتحعلی آخوندزاده

اسناد و مدارک مربوط به میرزا فتحعلی آخوندزاده

منابع و ارجاعات آخوندزاده

تصاویر