معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

«از این فیلم خوشم آمد/ از آن فیلم خوشم نیامد». بارها و بارها هنگام بیرون آمدن از سالن سینما یا پس از تماشای فیلمی از تلویزیون، این دو جمله را گفته‌ایم یا شنیده‌ایم. این جمله‌ها تا حدی ذائقه و سلیقۀ تماشاگر را روشن می‌کنند، اما ربط چندانی به خود فیلم‌ها ندارند. نقطۀ آغاز برای بررسی فیلم‌ها، فرارفتن از مبحث دوست‌داشتن‌ها و دوست‌نداشتن‌هاست. یک راه این است که فیلم را با دور کند تماشا کنید و ببینید چگونه ساخته شده است.

بیشتر فیلم‌ها حاصل فعالیت‌های خودجوش، خودانگیخته و آنی نیستند؛ حتی برای سخت فیلم‌های تجاری هم از ماه‌ها و گاهی سال‌ها قبل برنامه‌ریزی می‌شوند و گروهی کامل از متخصصان ـ تهیه‌کننده، فیلم‌نامه‌نویس، کارگردان، فیلم‌بردار، تدوین‌گر، مهندس صدا، آهنگ‌ساز، نورپرداز، مسئول تدارکات و البته بازیگران ـ پیشاپیش درگیر کار می‌شوند. پس چنین آثاری که با صرف مهارت‌هایی بالا ساخته می‌شوند، شایستۀ نگاهی دقیق‌ترند.

بنابراین بررسی فیلم‌ها صرفاً به معنای تلاش در به خاطر سپردن نام هنرپیشه‌ها یا ازبر کردن نام فیلم‌های کارگردانان محبوب نیست. بررسی فیلم یعنی نگاهی دقیق به فیلم که نیازمند ساعا‌ها تحقیق و فیلم است. این کتاب علاقمند به بررسی فیلم را مجهز می‌کند به مجموعه‌ای از مفاهیم تا بتواند تدابیر هنری، تکنیکی/فنی و داستان‌گویی اتخاذشده برای ساخت هر فیلم را تجزیه و تحلیل کند.

در این کتاب دربارۀ شیوه‌های گوناگون تدوین و فیلم‌برداری، شگردهای متفاوت داستان‌گویی، شیوۀ مطالعه و بررسی در سبک و درون‌مایه‌های آثار هر کارگردان، وجوه مشخصۀ فیلم‌هایی که در ژانرهای مخصوصی می‌گنجند و قالب‌های گوناگونی که آثار مستند می‌توانند به خود بگیرند، مطالبی بیان شده است. فصل پایانی هم خواننده را یاری می‌رساند برای نوشتن نقد و بررسی‌هایی آموزنده و آگاهی‌بخش دربارۀ فیلم‌ها و بررسی‌هایی فراتر از اینکه «این فیلم را دوست دارم/ آن فیلم را دوست ندارم».

مباحث کتاب در واقع به دو دستۀ کلی تقسیم شده است: مباحثی که نگرشی درون‌رشته‌ای به فیلم و سینما را پرورش می‌دهند و مباحثی که رویکردی برون‌رشته‌ای دارند. نگرش درون‌رشته‌ای رویکرد به «ماهیت سینما» را در پیش می‌گیرد و عملکرد درونی فیلم‌های را بررسی می‌کند. به بیان دیگر، نگرش درون‌رشته‌ای خود فیلم را مطالعه می‌کند جدا از زمینۀ تاریخی، اخلاقی و اجتماعی آن. این رویکرد را اغلب با نام رویکرد «بوطیقایی» می‌شناسند که به فن و هنر فیلم‌ساز برمی‌گردد. فصل‌های اول تا سوم طرح کلی چنین رویکردهایی را به دست می‌دهند که نگرش بوطیقایی به فیلم و سینما را پرورش می‌دهد.

در فصل اول مطالعات و تحقیقات محققان سینمایی فرمالیست/ شکل‌گرا و محققان سینمایی رئالیست/ واقع‌گرا بررسی شده و نگاهی انداخته شده به تکنیک‌های سینمایی ویژه‌ای که آنها برای تعریف فیلم به مثابۀ هنر ترویج دادند. این فرمالیست‌ها بودند که مقولۀ تدوین، زاویۀ سربالا و زاویۀ سرازیر دوربین در فیلم‌برداری و .... را ترویج دادند. این فصل همچنین دربرگیرندۀ مروری اجمالی است بر مقولۀ رنگ در سینما، تکنیک‌های تدوین تداومی و صدا در سینما.

در فصل دوم روایت و ساختارهای روایی در آثار سینمایی مورد بحث و بررسی قرار گرفته که شامل این مباحث است: ساختارهای روایی، منطق علت و معلولی، انگیزۀ شخصیت‌ها، تحول شخصیت‌ها، زمان خطی و غیرخطی در کنار روایت دانای محدود و روایت دانای کل. در فصل سوم به بررسی نگره/نظریۀ «کارگردان در مقام مؤلف» پرداخته شده و تاریخچۀ این نوع نگاه به فیلم‌ها از دهۀ پنجاه تاکنون پیگیری شده است. در این فصل نگرش‌های سبک‌شناختی و مضمون‌گرایانه به نگرۀ مؤلف بررسی شده و آثار سه فیلم‌ساز از این منظر موردبحث قرار گرفته است: آلفرد هیچکاک، ویم وندرس و کاترین بیگلو.

فصل‌های چهارم تا ششم خطوط کلی رویکردهایی را ترسیم می‌کنند که نگرشی برون‌رشته‌ای به فیلم را شکل می‌دهند. نگرش برون‌رشته‌ای رابطۀ میان فیلم و جنبه‌های خاصی از واقعیت بیرون از آن را بررسی می‌کند. در فصل چهارم مسئلۀ پیچیدۀ ژانرهای سینمایی بررسی شده است. در این فصل این ژانرها مورد بررسی قرار گرفته است: ملودرام، فیلم‌نوآر، فیلم‌های علمی ـ تخیلی دهۀ پنجاه. در فصل پنجم بررسی شده که مستندسازان چگونه در آثارشان واقعیت را سازمان‌دهی و ساختاربندی می‌کنند. در این فصل به پنج ‌گونۀ مستندسازی توجه ویژه‌ای شده است: گزارشی، مشاهده‌ای، تعاملی، بازنمایانه و نمایشی. سرانجام در فصل پایانی حرفۀ نقد و بررسی فیلم مورد بررسی قرار گرفته است. در این فصل قواعد و سنت‌هایی به خواننده نشان داده شده که نویسندگان در مطالب‌شان برای ارزیابی فیلم‌ها به کار می‌گیرند و برای نمونه نقدی بر «بیمار انگلیسی» آنتونی مینگلا و نقدهایی بر «مرد عنکبوتی 3» به دقت مورد بررسی قرار گرفته است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت مترجم

سپاس‌گزاری

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل 1: زیباشناسی فیلم: فرمالیسم و رئالیسم

فصل 2: ساختار فیلم: روایت و روایت‌گری

فصل 3: نگرۀ مؤلف: کارگردان در جایگاه مؤلف فیلم

فصل 4: ژانرهای سینمایی: معرف انواع فیلم‌ها

فصل 5: سینمای غیرداستانی: پنج‌گونه فیلم مستند

فصل 6: برخورد با فیلم‌ها: هنر و حرفۀ نقد و بررسی فیلم

کتاب‌نامه

نمایه