معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

قرن دوازدهم، قرن تحول تاریخ ایران و یکی از مهم‌ترین ادوار تاریخی این کشور محسوب می‌شود. تحولات عظیم در این قرن، سرنوشت کشور را تغییر داد؛ فتنه افغان، انقراض سلسلۀ صفویه، ظهور نادر و سپس ورود خاندان زند به عرصۀ قدرت، یکی پس از دیگری ایران قرن دوازدهم را تکان داد و مقدمات تعیین سرنوشت آینده و تثبیت اوضاع آن را فراهم آورد.

ایل زند یکی از ایلات نه‌چندان مهم در تاریخ ایران بود که با بهره‌گیری از هرج‌ومرج ناشی از مرگ نادر و اختلافات داخلی جانشینان وی، به‌تدریج قدرت یافته و توانست حکومت را به دست بگیرد. با قدرت‌یابی زندیه، حاکمیت سیاسی در ایران جابجا می‌شود؛ زیرا ایلات که ساختار اصلی و ستون فقرات حکومت در کشور را پس از سلطۀ ترکان در اختیار داشتند، با اتحاد ایلی دیگری توانستند یک بار دیگر بر ایران دست یافته و به تثبیت موقعیت خود بپردازند. این بار نیز قرعه به نام ایل زند به رهبری کریم‌خان زده شد.

با اینکه کریم‌خان زند و جانشینانش در یک دورۀ کوتاه نزدیک به پنجاه سال (1163 ـ 1209) بیشتر حکومت را در اختیار نداشتند؛ اما بی‌تردید این دوره از اهمیت ویژه‌ای در تاریخ ایران برخوردار است. یکی از علل این اهمیت ویژه، قرارداشتن این حاکمیت در میان دو دورۀ بزرگ صفویه و قاجاریه است. دورۀ صفویه با دوام دویست‌ساله از سرور سلسله‌های ایرانی بعد از اسلام بود که قومیت، ملیت و مذهب ایرانی را پایه‌گذاری کرد و دورۀ قاجار با حیات یکصدوپنجاه‌ساله‌اش نقش مؤثری در تحولات آتی این کشور داشت؛ ولی این دورۀ کوتاه میانی، دورۀ آرام اما ثمربخشی را پس از دوران سراسر درگیری و جنگ داخلی و خارجی سردار بزرگ ایرانی «نادرشاه افشار» فراهم آورد تا جامعه نفسی تازه کند و مردم چندصباحی را در امنیت خاطر و آسایش بگذرانند. کریم‌خان زند این فرصت را برای مردم فراهم کرد و به این نیاز اساسی جامعۀ آن روز پاسخی درخور داد.

ایل زند که از میان گردوغبار کشمکش‌ها و چکاچک شمشیرها و هرج‌ومرج پس از نادر سر برآورد، طی بیست سال مبارزه با مدعیان قدرت در سراسر کشور توانست حاکمیت سیاسی ایران را به چنگ آورد. در این کتاب به بررسی روند قدرت‌یابی کریم‌خان زند پرداخته شده است. برای روشن‌شدن ذهن خواننده، ابتدا وضعیت سیاسی ایران پیش از ظهور دولت زندیه مورد مطالعه قرار گرفته و پس از بررسی سابقۀ تاریخی طایفۀ زند، مراحل دست‌یابی کریم‌خان به قدرت بیان شده است. سپس دوران سلطنت کریم‌خان و تلاش‌های این مرد بزرگ در راه استقرار آرامش بررسی شده است. جانشینان کریم‌خان در فصل ششم بررسی شده‌اند. فصل بعدی اختصاص به بررسی شخصیت، منش، اخلاق و رفتار کریم‌خان با بیان داستان‌هایی از زندگی او دارد.

مشخصات اساسی نظام حکومتی زندیه، اعم از نظام سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، مذهبی و فرهنگی و نیز وجوه هنری و ادبی با تکیه بر دورۀ کریم‌خان و اصلاحات وی فصل هشتم کتاب را به خود اختصاص داده است که مفصل‌ترین بخش را نیز شامل می‌شود. آخرین فصل کتاب پرداختی است به بررسی روابط سیاسی ایران با سایر دولت‌ها از جمله با دول عثمانی، هند، فرانسه و انگلیس.

نقشۀ حدود قلمرو ایران در دورۀ فرمانروایان زند و تصاویر ساختمان‌ها و بناهای احداث‌شده توسط کریم‌خان در ضمیمۀ کتاب آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار ویراستار

مقدمه

فصل اول: بررسی وضعیت سیاسی ایران پیش از ظهور حکومت زندیه

فصل دوم: سابقۀ تاریخی طایفۀ زند

فصل سوم: مراحل دست‌یابی کریم‌خان به قدرت

فصل چهارم: درگیری با مدعیان قدرت در نقاط مختلف ایران

فصل پنجم: سلطنت کریم خان زند: دوران آرامش

فصل ششم: تداوم سلسلۀ زندیه با جانشینان کریم خان

فصل هفتم: شخصیت، منش، اخلاق و رفتار کریم خان زند

فصل هشتم: خصوصیات ویژه نظام حکومتی زندیه

فصل نهم: روابط سیاسی ایران با سایر ملل در عصر زندیه

سخن پایانی

اسامی شاهان سلسلۀ زندیه

فهرست اعلام

فهرست منابع