معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مدرنیتۀ ایرانی غالباً ذیل بافتار جدلی و منازعۀ «سنت‌گرا» و «متجدد» مورد بررسی و داوری قرار گرفته است. شخصیت‌ها یا تیپ‌های این منازعه عبارتند از: اسلام‌گرا در برابر سکولار، مرتجع در برابر انقلابی و واپس‌گرا در مقابل ترقی‌خواه. به واسطۀ چنین نظرگاهی از سازواری ایرانیان با مدرنیته (مدرن شدن به جای اخذ مدرنیته از غرب) تاریخ‌زدایی شده است. به بیان دیگر مروجان این نظریه، «بیداری» ملی را حاصل زحمات روشنفکران سکولار در رویارویی با سنت‌گرایان و غلبه بر این مرتجعان لجوج می‌دانند. مدافعان این برداشت‌های تقلیل‌گرایانه، غالباً زمینه‌های گفتگومحور مدرنیتۀ ایرانی را نادیده گرفته‌اند و در عروض گفتگوهای متناقض را به جدال جناح‌های متضاد تقلیل داده‌اند.

این کتاب ترجمه‌ای است از مقالۀ «the dialogical tradition of Iranian modernity» و فصل اول کتاب «Persian literature and modernity» که در سال 2019 در انتشارات راتلج به چاپ رسیده است. این هر دو بخش توسط دکتر حمید رضایی یزدی، دانش‌آموختۀ دکتری رشتۀ مطالعات تاریخ خاورمیانه و خاور نزدیک دانشگاه تورنتو و استاد مطالعات لیبرال کالج هامبر در کانادا به رشتۀ تحریر درآمده است.

در بخش نخست نویسنده با اشاره به سنت گفتگویی مناظره‌ها در ایران، نشان می‌دهد که گفتمان‌های قانون ـ شریعت، شفا ـ درمان، طالع‌بینی ـ نجوم و عقل‌گرایی ـ معنویت بر خلاف باور غالب عمومی، همواره نه در مقابل هم که در کنار هم بوده‌اند و از هم تأثیر پذیرفته‌اند. به باور نویسنده «در جامعه‌ای که برخی علمای آن از ایدۀ مدرسۀ مدرن استقبال کردند یا خود چنین مدرسه‌هایی افتتاح کردند و در کشوری که برخی روشنفکران پیشرواش مشروطه را به دیدۀ تردید می‌نگریستند و حتی به دیگران توصیه می‌کردند در اجرای آن محتاط باشند، همچنین در سرزمینی که بعضی طرفداران سرسخت عقل‌گرایی به فال و استخاره متوسل می‌شدند، به عاریت‌گرفتن اندیشه‌های مدرن ناهمگن‌تر و پیچیده‌تر از آن بود که بتوان همچون برخی خوانش‌های ساده‌انگارانه تاریخ روشنگری‌اش را به نزاع و تقابل «سنت» و مدرنیته تقلیل داد». بنابراین او برخلاف طرفداران خوانش‌های قالبی و تکراری از تاریخ ایران، مدرنیتۀ ایرانی را جدا از سنت و مقوله‌ای یک‌دست نمی‌بیند.

نویسنده تصور نمی‌کند که مدرنیته عقل‌گرایی محض است و طرفداران سنت و تجدد همواره رویاروی هم ایستاده‌اند. به بیان دیگر نویسنده با ارائۀ اسناد و مدارک بسیار، تکثر گفتمانی روزگار مشروطه و پس از آن را به تصویر می‌کشد. آشنایی با این گفتگومحوری فرهنگ ایران روزگار مشروطه و اندکی پس از آن، راه را برای فهم مطالب بخش دوم کتاب باز می‌کند.

در بخش دوم که ترجمۀ فصل اول کتاب پیش‌گفته است، نویسنده درصدد است که به خواننده ثابت کند جمالزاده پدر داستان‌نویسی فارسی نیست و نخستین مجموعه داستان او «یکی بود یکی نبود» نه حاصل تقلید از ادبیات داستانی غرب که برآمده از سنت قصه‌نویسی فارسی، مناظره‌های روزگار مشروطه و تکثر گفتمانی جامعۀ ایرانی آن روزهاست.

نویسنده ابتدا به خواننده نشان می‌دهد که نخستین بار یک شرق‌شناس (چایکین) جمالزاده را پدر داستان‌نویسی و انتقال‌دهندۀ سنت داستان‌نویسی غربی به ایران نامید و بعد دیگران بی‌تحقیق و تأمل چندانی سخن او را تکرار کرده‌اند. نویسنده در مرحلۀ بعد ویژگی‌های مناظره‌های روزگار مشروطه و اندکی پس از آن را تحلیل می‌کند و به خواننده نشان می‌دهد که داستان‌نویسی جمالزاده ادامۀ همین سنت گفتگویی است. مثلاً یکی از مهم‌ترین این ویژگی‌ها، درهم‌آمیختن ژانرها، متون و حتی زبان‌های مختلف در مناظره‌هاست؛ چنان‌که می‌توان به‌جرئت گفت این ویژگی مناظره‌ها را به متونی چندصدا بدل کرده است.

در نهایت نویسنده با بررسی عناصر روایی، موضوعات و مفاهیم داستان‌های جمالزاده، نشان می‌دهد که این داستان‌ها بیش از آنکه تقلیدی از نویسندگان فرنگی باشند، ادامۀ سنت گفتگویی مناظره‌های اواخر عهد قاجار است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مترجم

مقدمه

بخش اول: سنت گفتگویی مدرنیتۀ ایرانی

بخش دوم: ادبیات داستانی مدرن فارسی و افسانۀ پدر داستان‌نویسی

فرجام سخن

فهرست منابع

فهرست اعلام