معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

جامعه‌شناسی هنر یکی از شاخه‌های علوم اجتماعی است که می‌توان آن را دانشی دوزیست دانست که از دو رکن هنر و جامعه‌شناسی تشکیل شده است. جامعه‌شناسی هنر عمر کوتاهی در عرصۀ حیات معرفتی و اجتماعی دارد. متفکران این رشته دربارۀ علمی بودن این رشته توافق نظر ندارند و برخی این رشته را یک رشتۀ علمی نمی‌دانند؛ بنابراین هنوز موضوع مشخص و واحدی برای آن در نظر گرفته نشده است. این دشواری تا حدودی به ابهام در چیستی هنر مربوط است. چیستی هنر معمولاً در پی چیستی هنر خوب است.

در پرداختن به مباحث جامعه‌شناختی هنر می‌توان از دو دسته از نظریه‌پردازان و اندیشمندان سخن به میان آورد. نخست اندیشمندان کلاسیک جامعه‌شناسی و دوم جامعه‌شناسان متأخر. از میان جامعه‌شناسان کلاسیک می‌توان به آراء و نظریات وبر و مارکس ارجاع داشت. فوکو، بوردیو، لوکاچ و گلدمن نیز از مهم‌ترین متفکران متأخر به شمار می‌آیند که آراء و نظریاتشان در جامعه‌شناسی هنر مطرح است.

سخن گفتن دربارۀ هنر و ابعاد اجتماعی آن دارای زوایای پیچیدۀ مفهومی است. از آنجا که کتاب‌های موجود در این حوزۀ پژوهشی محدود بوده و عمدتاً نیز به سطح تخصصی تعلق می‌گیرند، درک مباحث آنها نسبتاً دشوار است. این کتاب پژوهشی است مقدماتی در تاریخ و جامعه‌شناسی هنرها که با ترسیم کلیات هر رشته، بستری فراهم نمده تا مخاطب با مبانی آنها آشنا شود و ورود به محورهای تخصصی تسهیل گردد. در این کتاب نویسنده کوشیده با طرحی پژوهشی، بیانی ساده، جداول چندگانه و تصاویر متنوع، انتقال دانش اجتماعی هنر را آسان و نقشه‌ای مدون برای مطالعات بعدی مخاطبان ترسیم کند. در این راستا از دو مدخل جامعه‌شناسی و تاریخ به سوژۀ هنر پرداخته است.

فصل نخست کتاب دربرگیرندۀ مباحث نظری است و مباحثی چون هنر و زیبایی، چیستی هنر، جامعه‌شناسی هنر، نظریه‌های جامعه‌شناسی هنر و ... در آن مطرح گردیده است.

رابطۀ جامعه و ادبیات از زمان پیدایش اولین آثار ادبی مورد توجه اندیشمندان بوده است. به طور کلی می‌توان از سه رویکرد عمده در مطالعات جامعه‌شناختی ادبیات نام برد: رویکرد اول که به محتوای آثار ادبی توجه چندانی ندارد و به ادبیات به عنوان پدیده‌ای اقتصادی می‌نگرد و سیر شکل‌گیری اثر ادبی در ذهن نویسنده تا تبدیل آن به کتاب و عرضۀ آن به مخاطبان را بررسی می‌کنند. رویکرد دوم جامعه‌شناسی محتواهاست که با استخراج درون‌مایه‌ها و محتوای موجود در ادبیات به عنوان اسنادی اجتماعی به تاریخ و نحوۀ تحولات جوامع می‌پردازد. رویکرد سوم که مهم‌ترین رویکرد در مطالعات جامعه‌شناختی ادبیات قلمداد می‌شود، تحقیقات و نظریات کسانی چون جورج لوکاچ، گلدمن، باختین و دیگران است. آنها سعی بر این دارند که جهان‌بینی‌های موجود درون آثار ادبی را به گروه‌ها و طبقات اجتماعی ارتباط دهند و از این طریق بین ساختارهای ادبی و ساختارهای اجتماعی ارتباط متقابلی را برقرار سازند. در فصل دوم کتاب دربارۀ حیات اجتماعی هنر بحث شده است.

فصل سوم اختصاص به بررسی حیات اجتماعی هنرهای نمایشی دارد. به نظر می‌رسد یکی از کهن‌ترین تعاریف از نمایش توسط ارسطو ارائه شده است. او در سدۀ چهارم ق‌م در اثر ماندگار خود «فن شعر» نمایش را «تقلید عمل» معرفی کرد. در این فصل مباحثی چون خاستگاه هنرهای نمایشی، نمایش نزد ملل، چهار عنصر اصلی تئاتر، تئاتر در جامعه و .... بررسی شده است.

در فصل چهارم به بررسی حیات اجتماعی معماری پرداخته شده است. ملاحظات هستی‌شنسانۀ معماری با تأکید بر صورت، نظام فضایی و شکل در کنار ملاحظات معرفت‌شناسانه‌اش مطرح شده است. در ادامه به مناقشۀ دیرین علم ـ هنر و کارکرد ـ فرم نگاهی انداخته شده و ارتباط معماری و مهندسی، جامعه‌شناسی شهری، فناوری و نیز معماری پایدار با نمونه معماری بومی گیلان تشریح شده است.

فصل پنجم به حیات اجتماعی موسیقی اختصاص یافته که طی آن جامعه‌شناسی موسیقی با اشره به نظریه‌های اجتماعی و مؤلفۀ کارکرد به بحث گذاشته شده است. در پایان این فصل نیز به ساخت‌یابی موسیقی معاصر ایران و موسیقی خیابانی جدید اشاره شده است.

فصل ششم شامل گوناگونی هنرهایی است که در مجموع با عنوان هنرهای تجسمی شناخته می‌شوند. در بررسی حیات اجتماعی هنرهای تجسمی نقاشی، عکاسی، کاریکاتور، خوشنویسی، گرافیک و مجسمه‌سازی لحاظ شده است. ذیل آن پارامترهای نظریه‌ها، وجوه اقتصادی، گونه‌شناسی، مراحل تحول و آسیب‌شناسی بحث مفصلی ایجاد شده است.

فصل پایانی کتاب نیز به حیات اجتماعی رقص و هنرهای ورزشی اختصاص یافته است. در این قسمت مفهوم‌شناسی، ریشه‌شناسی، زبان‌شناسی، مواجهات ملل، تنانگی و نیز تیپولوژی رقص در ایران جای گرفته که در ادامۀ آن به جامعه‌شناسی ورزش، حوزه‌ها، اوباشگری و ورزش مدرن نیز پرداخته شده است.

در این هفت فصل در مجموع نویسنده کوشیده تا شمایی کلی از حیات اجتماعی هنر ارائه دهد. تصویری نسبتاً فراگیر از آنچه تاکنون در زیست تاریخی ـ اجتماعی هنرها جریان داشته است.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

فصل اول: مباحث نظری

فصل دوم: حیات اجتماعی ادبیات

فصل سوم: حیات اجتماعی هنرهای نمایشی

فصل چهارم: حیات اجتماعی معماری

فصل پنجم: حیات اجتماعی موسیقی

فصل ششم: حیات اجتماعی هنرهای تجسمی

فصل هفتم: حیات اجتماعی رقص و هنرهای ورزشی

جمع‌بندی

فهرست منابع

پیوست: مکاتب هنری به ترتیب زمان