معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

عرفان، حوزه‌ای مبتنی بر تجارب روحانی است که امکان مواجهۀ مستقیم با وجود مطلق را به وجود می‌آورد و سالک معنا را به سکوت و حیرت وا می‌دارد. این نوع مواجهه با حقیقت، منطق خاصی دارد و چیزی نیست که بتوان آن را با تکاپوهای ذهنی و از طریق آموزش‌های رسمی به دست آورد. در عرفان، آنچه اهمیت بالایی دارد، نسبت سازنده با درون خویش است؛ یعنی مجاهدت و مراقبت از داشته‌ها در برابر حملات مرموز و ناگهانی دزدانی که در کمین نشسته‌اند. عارف کسی است که هوس‌ها را در پای عشق مقدس قربانی می‌کند و با این عمل، روحش را پرورش می‌دهد. حد و اندازۀ هر چیزی هم برای عارف مشخص است و به‌خوبی با راه و رسم خودیابی و خودسازی آشناست.

همۀ ما از خواب و بیداری معانی واضحی در ذهن داریم. هر زمانی که در کمال صحت و هوشیاری مشغول فعالیت‌های مختلف هستیم، در حالت بیداری قرار داریم و پس از پایان فعالیت‌ها نیز برای تجدید قوای جسمی و تأمین انرژی از‌دست‌رفته، به استراحت می‌پردازیم.

انسان که وجودی دوساحتی دارد، معنای عمیق‌تری از خواب و بیداری برایش مطرح می‌شود. او جدای از ساحت جسم، از روان نامحدودی هم برخوردار است که از قماش آفریده‌های مادی نیست و در عین حال او را به صفات و توانمندی‌های ویژه‌ای مجهز می‌کند. در واقع حکایت روح و آنچه در درون فرد می‌گذرد، به‌کلی با آنچه در سطح جسم ظاهر می‌شود، متفاوت است. با اینکه به لحاظ رفتارهای ظاهری، فرقی میان افراد خام و پخته وجود ندارد و هر دوی آنها رفتارهای یکسان و مشابهی دارند، اما این شباهت صوری را نباید به معنای برابری معنایی و شخصیتی دانست. به همین دلیل میان «جسم بیدار» و «روح بیدار» تفاوت از زمین تا آسمان است.

برخلاف ساحت جسم که بیداری آن را با یک نگاه ساده می‌توان فهمید، تشخیص بیداری روح به این سادگی‌ها نیست و به دقت و فراست بالایی نیاز دارد. ضمن اینکه بیدارکردن و بیدارماندن روح نیز فرایندی حساس و قاعده‌مند است که باید آن را آموخت و در عمل به کار گرفت. این کتاب، قسمت نخست از مجموعۀ نوشتارهایی است که بر محوریت آراء و اندیشه‌های تابناک مولانا تدوین و تألیف شده است. تمامی این نوشتارها، روح مشترکی دارند؛ یعنی با ریسمان نامرئی به هم پیوند می‌خورند. هر مقاله و نوشتار مانند باب جداگانه‌ای است که به سوی گلستان معنا باز می‌شود و خواننده را به فراسوی دنیای ظواهر و محسوسات می‌کشاند.

نوشتار نخست به عرفان مولانا و ویژگی‌های بارز آن می‌پردازد. کوشش نویسنده بر آن بوده که شمایی کلی از جهان‌بینی عرفانی مولانا را ترسیم نماید تا خواننده با درک بهتر و شفاف‌تری سایر نوشتارهای کتاب را مطالعه کند. نوشتار دوم به دیدگاه مولانا درابرۀ قرآن و جهان عظیم این کتاب آسمانی می‌پردازد. بی‌تردید در گفتار صریح مولانا و برخی از عرفای مسلمان، جداافتادن از سلوک معنوی قرآن، در نهایت به بیراهه رفتن سالک می‌انجامد؛ زیرا که هر راهی نیازمند نقشۀ راهی است تا روندۀ راه با آسودگی بیشتر و در سلامت روحی و جسمی به مقصد برسد. از این‌رو قرآن کریم نقشۀ جامع بیداری انسان‌هاست و باید گزاره‌های بیداری‌بخش آن را جدی گرفت.

فصل سوم ناظر به رموز تعالی است. در این فصل نظر مولوی دربارۀ تعالی و قواعد مبتنی بر آن مورد بحث قرار گرفته است. آگاهی به این قواعد، رونده را در پیمودن درست مسیر بیداری و قیام به سوی خدا یاری می‌کند. نوشتار چهارم معطوف به دیدگاه پیر و مراد مولانا، یعنی شمس تبریزی است. محتوای این نوشتار بیشتر حول محور شخصیت و اندیشۀ شمس می‌چرخد؛ اما در پاره‌ای موارد به آرای مولانا و استناداتی از مثنوی رجوع شده است. افزون بر اینکه اندیشۀ این بزرگ‌مرد، آن‌گونه که در مقالات شمس بیان شده، در شکل‌گیری افکار مولانا بسیار جدی و تعیین‌کننده است.

مقالۀ پنجم به معنای زندگی از دیدگاه مولانا می‌پردازد. اینکه در تلقی این عارف مسلمان، مراد از معنا چیست؟ و چگونه می‌توان به زندگی معنادار دست یافت؟ زیرا رابطۀ وثیقی میان زندگی معنادار و زندگی بیدار وجود دارد. در واقع لازمۀ درک معنا و حقیقت زندگی، بیدارکردن قوای شخصیت و استفادۀ بجا و صحیح از سرمایه‌های درونی است. مقالۀ ششم این کتاب نیز به موضوع آموزش کارآمد اختصاص دارد و شیوه‌هایی از اندیشۀ مولانا برای کارآمدسازی آموزش استخراج شده است. نوشتار پایانی کتاب نیز به بحث مهم صلح و مدارا معطوف است. صلح انواع مختلفی دارد؛ اما آنچه در اندیشۀ مولانا به عنوان صلح مبنایی مطرح است، عبارت ات از صلح نفسانی که از وحدت و انسجام درونی ناشی می‌شود و تنها با بیدارکردن خود و قیام بر جنود نفس اماره حاصل می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل 1: عرفان مولانا

فصل 2: جهان قرآن

فصل 3: رموز تعالی

فصل 4: شمس تبریزی و انسان امروزی

فصل 5: معنای زندگی

فصل 6: آموزش کارآمد

فصل 7: صلح و مدارا

منابع