معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کسما ناحیه‌ای نام‌آشنا در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی دورۀ معاصر میهن ایران است. این ناحیه در دورۀ جنبش مشروطه و جنگل، مهد و محل فعالیت این جنبش بوده است. تعداد زیادی از مردم این ناحیه در هر دو جنبش کوشیده‌اند. حاج احمد کسمایی و خاندان او و از سویی دیگر میرزا حسین‌خان کسمایی که او را با حاج احمد هیچ قرابت نسبی و سببی نبوده است، به عنوان فردی شاعر، نویسنده، خطیب، مجاهد و اندیشمند در جنبش ایفای نقش نموده‌اند. به مناسبت یکصدمین سالگرد وفات میرزا حسین‌خان کسمایی، به یادبود وی مجموعه مقالات مرتبط با ناحیۀ کسما، چهره‌های نام‌آور این ناحیه، نشریۀ جنگل و ... به همراه تعداد قابل توجهی از تصاویر چهره‌های مؤثر و ارجمند جنبش در این کتاب عرضه شده است.

کربلایی ابراهیم بزاز کسمایی یکی از چهره‌های صاحب‌نام دورۀ نهضت جنگل است. وی برادر حاج‌احمد کسمایی و مرد شمارۀ دو این نهضت بوده است. از وی به عنوان یکی از اعضای هیئت اتحاد اسلام یاد شده است. در اولین نوشتار این کتاب از کربلایی ابراهیم کسمایی سخن گفته شده و آنچه منابع وقایع‌نگاری این نهضت از او گفته و نوشته‌اند، تقدیم شده است.

میرزا حسین‌خان کسمایی، نکته‌سنج‌ترین و آگاه‌ترین قهرمان اندیشمند و تأثیرگذار نهضت جنگل و مشروطیت و نزدیک‌ترین یار و مشاور فروزه‌دهندۀ میرزا کوچک‌خان بود که در بهبود همه‌جانبۀ امور فرهنگی ـ نظامی جنبش جنگل، گام‌های ارزشمندی برداشت. در دومین نوشتار این کتاب العاد شخصیت کارآمد و بلندپایۀ آن دانشی‌مرد انقلابی مورد نگرش قرار گرفته و به پشتوانۀ گواهی‌های موجود نمایان شده که آن آزادی‌خواه میهن‌دوست نه‌تنها در زمانۀ جنبش‌های یادشده به درخششی اوج‌مند رسید و به چند هنر آراسته بود، بلکه در غنابخشی به امور فرهنگی به‌ویژه در فراروی پدیدۀ شعر اندیشه‌محور، نوآوری‌های شایسته نمود و نخستین شعر آزاد چاپ‌شده در ایران از آنِ اوست.

یکی از مناطقی که در دوران نهضت جنگل، نقشی اساسی در این نهضت ایفا نمود، منطقۀ کسما است. در سومین جستار این کتاب، نویسنده سعی در بررسی این موضوع و نقش مجاهدان آن در داخل تشکیل نهضت کرده است.

چهارمین نوشتار این کتاب به روش تاریخی، در قالب رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با تأکید بر روزنامۀ جنگل و برشماری کامل 31 شماره از شمارگان سال نخست آن گردآوری شده است، پرسش اصلی خود را این قرار داده که از نظر تحلیل موضوعی، سرمقاله‌ها و مطالب مندرج در روزنامۀ جنگل بیشتر به چه مباحثی پرداخته‌اند و آیا از نظر موضوعی، میان سرمقاله‌ها و متون محتوایی، همخوانی وجود دارد؟

از مردمی‌بودن نهضت جنگل یکی این است که وقایع آن افزون بر اینکه در تاریخ کشور ثبت و ضبط شده، در فرهنگ مردم گیلان، یعنی فولکلور منطقه اثر گذاشته و باقی مانده است. در نوشتار پنجم کتاب به ردپای نهضت جنگل در فرهنگ مردم گیلان پرداخته شده است.

در ششمین جستار این کتاب، نویسنده به روش کتابخانه‌ای و به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی بر آن است تا زمینۀ اختلافات درونی نهضت را بررسی کند. مقاله حاکی از آن است که ضعف مدیریت از یک‌سو و نفوذ برخی از عناصر ناشناختۀ غیربومی، منجر به تشدید اختلافات نیروهای بومی و غیربومی و در نتیجه حاشیه‌نشینی و بالاخره جدایی کامل نیروهای بومی به رهبری حاج احمد کسمایی از نهضت جنگل گردید.

نویسنده در هفتمین جستار این کتاب کوشیده تا بر اساس منابع واقعه‌نگاری و دیگر تحقیقات تاریخی، به فرازوفرود نقش کسما در نهضت جنگل بپردازد. مهم‌ترین فایدۀ این امر، معرفی نقش و جایگاه کسما و معاریف آن در ایجاد، حیات و استمرار فعالیت نهضت جنگل در این ناحیه می‌باشد.

دربارۀ نقش کسما در نهضت مشروطه کمتر سخن گفته شده و بیش از پیش در حافظۀ تاریخی مردم، نقش کسما به طور عمده با دورۀ نهضت جنگل پیوند خورده است. نویسنده در نوشتار «نگاهی به جایگاه کسما در نهضت مشروطیت» به بررسی جایگاه کسما در رستاخیز نهضت مشروطیت پرداخته است.

محمدحسن‌خان پاپروسی یکی از اعضای نهضت جنگل بود که به دعوت دایی خویش حاج‌احمد کسمایی به نهضت جنگل پیوست. ابراهیم فخرایی در کتاب «سردار جنگل» قتل مفاخر الملک را که به قصد سرکوب نهضت جنگل عازم کسما شده بود، به او نسبت می‌دهد. نوشتار «مجاهدت‌نامۀ مردی ...» اختصاص به بررسی زندگی و فعالیت‌های محمدحسن‌خان پاپروسی دارد.

در ادامۀ نوشتارها و جستارهای این کتاب مباحثی دربارۀ میرزا حسین‌خان کسمایی و نهضت جنگل مطرح شده است. همچنین در یکی از نوشتارها، چهارده سند مربوط به نهضت جنگل و مشهدی علیشاه چومثقالی بازخوانی و بررسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

کربلایی ابراهیم بزاز کسمایی/ سوسن ابراهیمی

میرزا حسین‌خان کسمایی و بدعت‌گزاری او در سرایش نخستین شعر آزاد/ محسن آریاپاد

نقش کسما در نهضت جنگل/ سیدعباس آزموده

تحلیل موضوعی سرمقاله‌های مندرج در روزنامۀ جنگل/ علی باغدار دلگشا

ردپای نهضت جنگل در فرهنگ مردم گیلان/ محمد بشرا

بررسی اختلافات حاج احمد کسمایی با میرزا کوچک‌خان/ رحیم روح‌بخش، محمدرضا احمدی گیگاسری

نقش کسماء در نهضت مشروطیت جنگل/ فریدون شایسته

نگاهی به جایگاه کسماء در نهضت مشروطیت جنگل/ فریدون شایسته

مجاهدت‌نامۀ مردی از نهضت جنگل؛ محمدحسن‌خان پاپروسی/ فریدون شایسته

روزنامۀ وقت و میرزا حسین‌خان کسمایی به روایت محمد صدر هاشمی/ فریدون شایسته

بررسی نقش و جایگاه کسماء در نهضت جنگل/ ابراهیم شکری

بررسی محتوای سیاسی و اجتماعی نشریۀ جنگل/ میرشمس شکوهی‌راد

بررسی نقش زنان در دورۀ نهضت جنگل/ رضا صدیقی پاشاکی

نگاهی به کتاب «یادداشت‌های احمد کسمایی از نهضت جنگل»/ قربان فاخته

کسما در ادبیات معاصر/ هوشنگ عباسی

بررسی زندگی‌نامۀ سیاسی و فرهنگی میرزا حسین‌خان کسمایی/ خشایار فلاحی سرو، سرور ابراهیمی راسته‌کناری

بررسی اجمالی و اسنادی زندگی‌نامۀ مشدی علیشاه چومثقالی/ جعفر گلریز، علی آقایی

استراتژی جریان راست محافظه‌کار در ژئوپلتیک نهضت جنگل/ محمدضیاء نقدی

نگاهی کوتاه به نقش آلیان در نهضت جنگل بر پایۀ منابع شفاهی/ فریدون واحدی‌پور دهرانی

گشت و نهضت جنگل/ عبدالله وارث

نامداران کسما در کمیتۀ اتحاد اسلام و نهضت جنگل/ هومن یوسفدهی

بازخوانی 14 سند مربوط به نهضت جنگل و مشهدی علیشاه چومثقالی، یکی از اعضای هیئت اتحاد اسلام/ فریدون شایسته، یوسف حسن‌بیگی

بررسی ریشه‌ها و پیش‌زمینه‌های تکوین، شکل‌گیری و جاگزینی جنبش جنگل در کسما/ فرزاد همتائی

تصاویر سردار جنگل و یاران او