معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ناصر علیخواه هنگامی که پسربچه‌ای نوجوان در گوشۀ کوچک و فراموش‌شدۀ جنوب ایران بود، آرزوهای بزرگی داشت. او برای رسیدن به رؤیاهایش، از خورموج که آن زمان شهری کوچک و فقیر بود، به بوشهر آمد. شاید هیچ‌وقت فکرش را نمی‌کرد وقتی خودش را در کلاس درس مدرسه ببیند، معلمش منوچهر آتشی باشد.

علیخواه با همان آگاهی از فقر و مفهوم آن، که در دوران کودکی آن را چشیده بود و در اولین دیدارش با منوچهر آتشی هم آن را دیده بود، وقتی در قامت معلم به روستاهای جنوب رفت، خود را متعهد کرد تا نسبت به این معضل بزرگ اجتماعی بنویسد؛ کاری که در آن سال‌ها امین فقیری نیز با انتشار کتاب «دهکدۀ پرملال: کرده بود. علیخواه نیز روایت خود از فقر را در مجلۀ «خوشه» منتشر کرد؛ روایتی که خود اینگونه توصیفش می‌کند: «اولین بار در روزگار جامعۀ فراموش‌شدۀ ما که ناشی از وضعیت بد محیط اجتماعی زادگاهم بود، فقر فرهنگی، نبود بهداشت و درمان، بیکاری و عدم روشنای ..... مقاله‌ای در همین رابطه نوشتم». همین نگاه بود که موجب شد وقتی اولین ابلاغش را برای روستای بردخون در سال 1339 بگیرد، توجه مفتون بردخونی (دوبیتی‌سرای مشهور آن زمان) را به خود جلب کند: «مفتون، از بس در شهر صحبت شده بود که معلم جدید آمده به ده، از کدخدا خواسته بود که من به دیدارش بروم. گفتم من فقط روز جمعه می توانم، بقیۀ روزها نمی‌توانم، چون می‌خواهم وقتم را مشغول مدرسه کنم. بعداً در دیدارمان گفت: تو جوان بااستعدادی هستی، هرچه می‌کنی، اخلاق را فراموش نکن! اخلاق از نان شب واجب‌تر است!». و به این طریق او این دو مسیر موازی را با هم پیش برد: معلمی و تدریس به بچه‌های ایران و نوشتن از دغدغه‌هایش که از فرهنگ و هنر و ادب را دربر می‌گیرد تا سیاست و جامعه و محیط‌زیست ایران. همۀ اینها برای شناخت بهتر خود، کشور و ساخت ایرانی آباد و آزاد است.

ناصر علیخواه دوران معلمی‌اش را اینگونه شرح می‌دهد: «در کسوت معلمی سال‌ها نقش تعلیم و تربیت فرزندان دیارم تا مرز رضایت درونی‌ام انجام داده، صرف‌نظر از مسائل زندگی، به کارم عشق می‌ورزیدم و اکثر عزیزانی که به راهنمایی و تعلیم و تربیت آنان اهتمام داشته‌ام، انسان‌های مؤثری از آب درآمده‌اند که از این دستاورد افتخار می‌کنم».

علیخواه بعد از سی سال معلمی و تدریس، پس از بازنشستگی در هیئت یک نویسنده و روزنامه‌نگار، به طور جدی‌تر نوشتن مقالات و یادداشت‌هایی دربارۀ ایران و به‌ویژه جنوب، بوشهر و زادگاهش خورموج را ادامه می‌دهد. بیش از پانصد مقاله و نوشتار و یادداشت در طول دوران معلمی و بازنشستگی‌اش به نگارش درآورده که در اینجا تنها برگزیده‌ای از آنها آورده شده است.

در هر فصل این کتاب می‌توان دغدغه‌های این معلم نویسنده را دید که چگونه از یک‌سو به فکر آموزش و پرورش و تربیت نسل‌های آیندۀ ایران بوده و از سوی دیگر به فکر آگاهی‌بخشی به جامعۀ ایرانی به‌ویژه جنوب ایران؛ جنوبی که یکی از قطب‌های اصلی فرهنگ و هنر و ادب ایران از دیرباز تا به امروز بوده است.

مجموعۀ مقالات این کتاب، تصویری از معلمی دلسوز و دغدغه‌مند را نشان می‌دهد که هر خواننده و شهروند ایرانی را در هر کجای جهان که باشد به تأمل وامی‌دارد برای بازاندیشیدن به خویش، دیگری و میهن. و این همان رسالتی است که ناصر علیخواه بیش از نیم‌قرن آن را بر دوش کشید تا به همۀ ما یادآور شود که اگر هر ایرانی به اندازۀ سهمش برای این سرزمین کاری کند، شاهد سربلندی نام ایران در جای‌جای جهان خواهیم بود.

این کتاب شامل چهل جستار در شش فصل می‌شود: از جنوب و بوشهر، از تاریخ و جغرافیا، از سیاست و اجتماع، از ادبیات و هنر، از کتاب و فرهنگ، و از دیروز و امروز، عناوین فصل‌های شش‌گانه کتاب هستند. افزون بر این فصل‌ها، کتاب دربرگیرندۀ مقدمه پرفسور ایرج نبی‌پور عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی کشور و یادداشت مونا علیخواه دختر نویسنده، نیز است.

فهرست مطالب کتاب:

* دربارۀ کتاب و نویسنده

ناصر علیخواه؛ اندیشه‌ورز ایران‌دوست/ پرفسور ایرج نبی‌پور

دست‌های پدر/ مونا علیخواه

ناصر علیخواه؛ معلم ایران

* فصل اول: از جنوب و بوشهر

نوروز بوشهر به روایت یک آمریکایی

بوشهر؛ پایگاه نشر فرهنگ و اندیشه

کالو؛ کوچک‌ترین مدرسۀ دنیا

مفتون بوشهر

* فصل دوم: از تاریخ و جغرافیا

در باب نام خلیج همیشه فارس

در باب جزایر سه‌گانۀ خلیج فارس

درس‌هایی از تاریخ سیستان

* فصل سوم: از سیاست و اجتماع

در اهمیت نقش وزیر دانا و خردمند

ذکر بر دارکردن حسنک وزیر

افسانۀ شجاعان در جنگ‌های صلیبی

حقایق‌نگار؛ افشاکنندۀ راز قتل امیرکبیر

مشروطۀ ایرانی

رئیسعلی؛ شهید همیشه زنده

چرا دکتر محمد مصدق انسانی بزرگ است؟

دربارۀ جنبش دانشجویی در ایران

نفت، خودرو و سوخت

گاندی؛ مردی برای تمام جهان

* فصل چهارم: از ادبیات و هنر

رودکی؛ پدر شعر و زبان فارسی

فردوسی؛ جاری در روح زمان

خیام؛ پرآوازه‌ترین شاعر ایران در جهان

طنز در قلمرو حافظ

سعدی؛ شاعری برای همۀ فصول

انگیزۀ سرایش مولوی به کتابت مثنوی

در باب معنی خرابات

در باب هجونامه

خدمات خواجه نصیرالدین طوسی

دور دنیا با ناصرخسرو

میرزا حبیب اصفهانی؛ پدر نثر جدید فارسی

بدیع‌الزمان فروزان‌فر؛ همیشه استاد

پروین اعتصامی؛ شاعر مردم تهیدست

نیم‌قرن دوستی با آتشی

آتشی از زبان خود و دیگران

ایرج افشار؛ پدر کتاب‌شناسی ایران

* فصل پنجم: از کتاب و فرهن

داروی جان در «کلیله و دمنه»

درس‌هایی از تاریخ

درآمدی بر تاریخ تمدن

بررسی قدمت نشر خطی تا آغاز پیدایش کتاب

ادب، ابزار گوهر انسانیت

مدرسه؛ از گذشته تا حال

باغچه‌بان، زبان گویای خاموشان

شهریار عدل؛ ایران‌شناس

* فصل ششم: از دیروز و امروز

زندگی و زمانۀ ناصر علیخواه به روایت تصویر