معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از اواخر جنگ جهانی دوم به دلیل همه‌گیری جنگ و تبعات وحشتناک آن که بسیاری از کشورهای دنیا را درگیر خود کرد، فلسفه در اروپا دچار دگرگونی شد؛ بخشی از این دگرگونی‌ها که ابتدا در آثار نویسندگان فرانسوی به‌ویژه در آثار ادبی و نمایشنامه‌ها خود را نشان داد، با عنوان اگزیستانسیالیسم شناخته شد. زمینۀ اساسی مورد بحث هنرمندان و نویسندگان اگزیستانسیالیسم، ازخودبیگانگی انسان‌ها بود و موضوعاتی چون دشواری‌ جنگ‌های بیهوده، سرخوردگی‌ها، توقف توسعۀ مادی و معنوی و ... در آثار پیروان این جریان نمود پیدا کرد.

اگزیستانسیالیسم چیزی فراتر از یک مکتب ادبی و یک موج زودگذر بود و پس از چند دهه به یکی از اساسی‌ترین جریان‌های فکری جهان بدل شد که بسیاری از اندیشمندان را به خود مشغول کرد و آنان را بر آن داشت تا تأملاتی عمیق درباره‌اش داشته باشند. در این کتاب به ارتباط بین اگزیستانسیالیسم و مقولۀ ادبیات پرداخته شده و به خوانندگان نشان می‌دهد که چگونه اگزیستانسیالیسم به عنوان یک مکتب فلسفی در روح هنر و به‌ویژه داستان، رمان، نمایشنامه و ... حلول می‌کند. در واقع هدف نویسنده در این کتاب، بیشتر نشان دادن ارتباط بین اگزیستانسیالیسم و مقولۀ ادبیات است و می‌خواهد نشان دهد که مضامین اساسی یک فلسفه با هوشیاری و تسلط بر نگارش هنری چگونه می‌تواند صورت یک قالب ادبی به خود گیرد و به شکل داستان، رمان و نمایشنامه درآید.

اگزیستانسیالیسم یا مکتب اصالت وجود گرچه منسوب به کیرکگور دانمارکی است؛ اما در قرن بیستم و بعد از جنگ جهانی دوم، با مساعی اندیشمندانی چون هایدگر، سارتر و مارسال شکل و ماهیتی نوین پیدا می‌کند. در این فلسفه، وجود مقدم بر ماهیت است و به انسان از دریچۀ وجود نگریسته می‌شود. این وجود به معنای بیرون ایستادن و دائم از خود به‌درشدن است. فصل اول کتاب اختصاص یافته است به ارائۀ تاریخچۀ مختصری از این فلسفه و نیز اندیشۀ خاص و فلسفی این مکتب تا ضمن درک ریشه‌های فلسفۀ اصالت وجود، بتوان تصویری هم از خود این فلسفه به دست داد.

مفاهیمی که محتوای فلسفۀ اگزیستانسیالیسم را شکل می دهد، نظامی یگانه را می‌سازند. آنها زنجیروار به یکدیگر مربوطند و جداکردن آنها در اینجا تنها برای بررسی بهتر کیفیت آنهاست. این مفاهیم همۀ نقاطی در روی یک دایره‌اند. نمی‌توان آزادی را بدون انتخاب یا انتخاب را بدون عمل درنظر گرفت و همۀ اینها البته در موقعیت است که معنا می‌دهد و مفاهیم طرح و پوچی نیز جزء لاینفک همین وضعیت نهاده‌شده در برابر بشر است. مضامین اصلی اگزیستانسیالیسم به فصل دوم موکول شده است؛ مقوله‌هایی مثل انتخاب، آزادی، موقعیت، عمل و پوچی.

در فصل سوم به رابطۀ تئاتر با فلسفۀ اگزیستانسیالیسم پرداخته شده و نویسنده کوشیده در قالب چهار بحث نویسنده، متن، اجرا و تماشاگر نشان دهد که ارتباط تنگاتنگی میان دیدگاه‌های ادبی و فلسفی نویسندگان اگزیستانسیالیست وجود دارد.

برای آنها نویسنده انسانی است که باید در متنی به‌وسعت جهان دست به انتخاب و عمل بزند. انتخاب و نگاه او دعوتی است از دیگری چه به عنوان مخاطبی که اثری را به تماشا نشسته و چه در مقیاس انسان‌هایی که آزادی و سرنوشت بشری آنجا به شکل سخت درهم تنیده شده است. در فصل چهارم در بررسی اجمالی از دو اثر برجستۀ نمایشی یعنی «شیطان و خدا» اثر سارتر و «کالیگولا» اثر کامو به ریشه‌یابی مقوله‌های اساسی این فلسفه در قالب شخصیت‌ها و تم‌ها پرداخته شده است.

اگزیستانسیالیسم در ایران چه به لحاظ مباحث فلسفی و چه از نظر توجه به آثار ادبی نویسندگان آن فلسفه‌ای شناخته‌شده است. در فصل پایانی که در واقع مقدمه‌ای است بر فلسفۀ اگزیستانسیالیسم در ایران، تاریخچه و دیدگاه‌هایی چند در این رابطه بررسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت حوزۀ هنری گیلان

مقدمه

فصل اول: اگزیستانسیالیسم

فصل دوم: مفاهیم

فصل سوم: تئاتر اگزیستانسیالیستی

فصل چهارم: نقد و بررسی

فصل پنجم: اگزیستانسیالیسم در ایران

منابع