معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کتاب‌شناسی یکی از مهم‌ترین شیوه‌های کسب اطلاع از پژوهش‌ها و آثار علمی، ادبی، هنری و مانند آن است. روشی که از طریق آن به‌دست‌آوردن اطلاعاتی دربارۀ کتاب‌ها و تحقیق و توصیف اجمالی پیرامون آنها ممکن می‌شود. در کتاب‌شناسی صورتی منظم و مدون از ویژگی‌های فیزیکی، چاپی و محتوایی کتاب‌ها ارائه می‌شود. کتاب‌شناسی در قرن بیستم به دلیل احتیاج به مکانیزمی مؤثر برای ثبت و ارائۀ اسناد در مواجهه با پیشرفت وسیع نشر و نیاز خاص کشورها به اطلاعات علمی و تکنولوژیک، آن هم به صورت مدون و دسته‌بندی‌شده اهمیت بیشتری پیدا کرد. در واقع انتشار کتاب‌ها و تولیدات فکری با این کثرت و گستردگی در عصر کنونی، موجب کاهش توانایی برای آگاهی کامل از کتاب‌ها و ثبت و ضبط آنها شده است.

در کتاب‌شناسی شعرهای بومی گیلان از جمله شعرهای گیلکی، تالشی و تاتی تاکنون اقدام درخوری انجام شده است تا پژوهشگران ادبیات بومی برای رسیدن به داده‌های منتشرشده از پیمودن راه دراز و طاقت‌فرسای خوانش تک‌تک آثار بی‌نیاز شوند. در این کتاب قالب اشعار، مفاهیم و مضمون اشعار، ناشر، سفارش‌دهندگان، قطع، شمارگان و برخی اطلاعات پیرامونی دربارۀ کتاب و پدیدآورندگان آن در اختیار خواننده قرار گرفته است. این کتاب نخستین اثری است که به شناسایی آثار مکتوب و صوتی شعر گیلکی، تالشی و تاتی پرداخته است و با سویۀ توصیفی و تحلیلی دسته‌بندی شده است تا خواننده شمایی کلی از فضای بومی شعر گیلان را پیش رو داشته باشد.

ادوار شعر گیلکی را می‌توان در قالب چهار دوره از یکدیگر بازشناخت: نخست دوره‌ای که از ابتدای قرن هشتم تا آغاز جنبش مشروطه‌خواهی را دربر می‌گیرد و با وجود بازۀ زمانی طولانی، به جز چند شاعر به خود ندیده است. دورۀ دوم دوره‌ای دست پیش و پس از انقلاب مشروطیت که شاعران گیلکی‌سرا با تکیه به شعر کلاسیک ایران، در اوزان عروضی اشعار خود را عرضه می‌کردند. سوم دورۀ نیما و پس از آن که شاعران گیلکی‌سرا به قیاس با نیما به شعر نو روی آوردند. چهارم دورۀ پیش از نیما یا پسانیمایی که شاعران گیلکی‌سرا در کناز اشعار دو دورۀ قبل، با تأثیر جریان‌های ادبی، اشعارشان را به صورت آزاد و سپید می‌سرودند که تا به امروز نیز ادامه دارد.

دوره‌های شعر تالشی را می‌توان به سه دوره تقسیم کرد. ردپای نخستین تلاش‌های جدی شاعران تالش در سرودن شعر تالشی را می‌توان در دورۀ قاجاریه بازجست. صدقی پونلی، سیدمحمد شرقی، صوفی بابالا و ... از جمله پیشگامان این رویکرد بودند که اندیشه و احساس خود را در قالب زبان تالشی آمیخته با فارسی جاری می‌کردند. جریان کاربست زبان التقاطی تالشی ـ فارسی به صورت جسته‌گریخته و در فواصل زمانی زیاد تا ابتدای دهۀ پنجاه تداوم داشت تا به دورۀ دوم رسید. انتشار نخستین اثر منظوم تالشی با نام «خندیله‌پست» نقطۀ عطفی در ادبیات تالشی پدید آورد. دورۀ سوم شعر تالشی تحت تأثیر جریان‌های ادبی به صورت آزاد و سپید شکل گرفت که تا امروز نیز ادامه دارد.

تاریخچۀ ادبیات تاتی نیز با استناد به اشعار پراکندۀ برجای‌مانده، به سدۀ هشتم هجری قمری بازمی‌گردد. اما تاریخ آغاز دورۀ جدید آن دوران پس از مشروطه است. اشعار تاتی در گیلان به‌شدت مهجور مانده و به‌جز اشعاری چند از شاعران این حوزه که در نشریات و فضاهای مجازی منتشر شده، تنها اثر شایان توجه یک کتاب و لوح صوتی است.

روش این پژوهش، کتاب‌شناسی توصیفی و تحلیل است؛ به این معنا که افزون بر اطلاعات کتاب‌شناختی، معرفی نویسنده و اجزای کتاب، هر بخش به تحلیل ویژگی‌های متنی همچون سبک و قالب اشعار، مؤلفه‌های شایان توجه هر کتاب، هدف شاعر به لحاظ نوع مخاطب، نوع اثر از منظر تأثیرگذاری و مواردی از این قبیل اختصاص دارد.

پیکرۀ داده‌های پژوهش شامل تمامی آثار منتشرشدۀ شعر گیلکی، تالشی و تاتی در قالب نوشتاری یا صوتی است که به شیوۀ اسنادی گردآوری شده و به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

این کتاب شناسی در بخش شعر گیلکی از قرن هشتم هجری با اشعار پیرشرفشاه دولایی آغاز و خط سیر زمانی اشعار را تا به امروز پی می‌گیرد. با از میان‌رفتن آثار منظوم در بازۀ زمانی قرن هشتم تا هنگامۀ انتشار اشعار افراشته، شعر گیلکی به سکوتی دیرپا می‌نشیند. به‌تدریج با نضج‌گرفتن شعر گیلکی به عنوان یکی از انواع ادبی، بررسی آثار پرشمار طبع‌شده را از سر می‌گیرد. بخش شعر تالشی از منظومۀ «خدیله‌پشت» زنده‌یاد فرامرز مسرور ماسالی و مجموعۀ «جنگل و جنازه» علی عبدلی در دهۀ پنجاه آغاز شده و با رویکردهای متنوعی در حوزۀ قالب و محتوا تا به امروز تداوم یافته است. در بخش شعر تاتی نیز یگانه مجموعه شعر و همچنین لوح صوتی منتشرشده در دهۀ نود خورشیدی معرفی شده است.

به منظور ایجاد همبستگی و پیوند در پژوهش، افزون بر کتاب‌شناسی یک شاعر، مجموعه‌شعرهای منتخب شاعران متعدد به کوشش یک یا چند نفر نیز توصیف و تحلیل و بر اساس حروف الفبای نام خانوادگی شاعران و همچنین حروف الفبای عنوان کتاب یا آلبوم تنظیم شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت حوزۀ هنری گیلان

مقدمه

فصل اول: کتاب‌های شعر گیلکی

آلبوم‌های صوتی شعر گیلکی

فصل دوم: کتاب‌های شعر تالشی

آلبوم‌های صوتی شعر تالشی

فصل سوم: کتاب‌های شعر تاتی رودبار

آلبوم‌های صوتی شعر تاتی رودبار

نمایه

کتاب‌نامه

منابع