معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

رواداری هم‌زیستی مسالمت‌جویانه، برابر حقوق و احترام‌آمیز با مخالفان سیاسی، مذهبی، فکری، فرهنگی، رفتاری و اخلاقی در جامعه است. رواداری درجه‌ای از بلوغ انسان و جامعه است که اکثریت صاحب قدرت با اقلیت فاقد قدرت هم‌زیستی برابرحقوق دارد و اختلاف در افکار، عقاید، مذهب، رفتار، نژاد، قومیت و جنسیت منجر به تضییق و تبعیض اقلیت نمی‌شود.

رواداری می‌تواند زاویۀ دید سیاسی، اجتماعی، مذهبی، فلسفی، فرهنگی، قومی یا اخلاقی داشته باشد و شکیبایی در اندیشه، گفتار، رفتار و اعمال دیگران را شامل می‌شود. بزرگان ایران با وسعت مشرب تحسین‌برانگیزی بیشتر به رواداری مذهبی پرداخته‌اند؛ یعنی تحمل ادیان و مذاهب دیگران و هم‌زیستی صلح‌آمیز با آنها. شاید از آنجایی که در جامعۀ ما تنوع سیاسی هرگز وجود نداشته، از این‌رو این نوشته بیشتر تکیه بر رواداری مذهبی یا آزادی اعتقادات دینی دارد. بنابراین این کتاب نگاهی دارد به رواداری (تساهل، تسامح، مدارا) در فرهنگ و ادب ایران با تکیه بر آثار مکتوب و تلاشی دارد برای درس‌گیری، جمع‌بندی و دریافت رهنمود.

ایرانیان در ساختن تمدن بشری نقشی افتخارآفرین دارند. زمانی که جنگ و جهل و بربریت بر بخش عمدۀ جهان حاکمیت مطلق داشت، در ایران اندیشه‌های تابناک زرتشت، مزدک و مانی ظهور کرد که در آن کرامت انسان و هم‌زیستی او جایگاهی ویژه دارد و رهنمود «گفتار نیک، پندار نیک و کردار نیک» هنوز کوتاه‌ترین رهنمود رواداری و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز است. در فصل نخست کتاب رواداری در آیین‌های مردم ایران از باستان بررسی شده است.

علم در سدۀ میانه با فلسفه مرز گذرناپذیر ندارد. دانشمندان فیلسوف و فیلسوفان دانشمند هستند. اندیشمندان ایرانی همیشه به مسائل جامعه حساس بودند و دربارۀ آن نظر می‌دادند و گاه برخی از آنها حتی در سیاست و ساختن جامعه شرکت فعال داشتند. نیل به جامعه‌ای روادار که اصلی‌ترین شرط شکوفایی علم و دانش است، دغدغۀ بسیاری از دانشمندان ایرانی بود. در فصل دوم کتاب رواداری در سنت علمی و فلسفی ایران بررسی گردیده است.

عرفای ایرانی عرفان بدون عمل را محال می‌دانستند و علم بدون عرفان را وبال. از این‌رو رواداری و کرامت انسان جایگاه ویژه‌ای در تعلیمات آنها داشت. آنچه در فصل سوم کتاب آمده، روایت زیست عارفانه و فرهنگ مبتنی بر تساهل عرفانی این عارفان است که البته بسیاری از آنها دستی در ادب و شعر داشته‌اند؛ اما وجه غالب عرفانی بر محصول منظوم ایشان باعث گزینش نام و کارنامۀ آنان در این فصل شده است.

برخی از شاعران، هنرمندان، مورخان و ادیبان ایرانی با رواداری و مقاومت علیه تعصب در سنت هنری ایرانی، راهی در این تنگنا گشوده‌اند. برخی از اینان با نوشته‌های منثور خویش در ادبیات و تاریخ افشاگر تعصب یا مبشر تسامح بوده‌اند؛ برخی مردان هنرمندی بوده‌اند که با زندگی هنری خویش با وجود تعصب‌ها و سرکوب‌ها زیستی همراه با تساهل و با این وجود مقاومت را رقم زده‌اند؛ برخی به‌ویژه زنان هنرمند و شاعری هستند که فراتر از وجه ادبی یا محتوای آثار خویش به صرف جنسیت خود دچار رنج مضاعف شده‌اند و از این‌رو روایت زندگی و آثارشان علیه فرهنگ غالب ارزشی دوچندان دارد. آنچه در فصل چهارم آمده، تلاشی است برای ارزش‌گذاری و ارج‌نهادن مستقل و مضاعف بر این چهره‌های درخشان تاریخ فرهنگی ایران که در برابر تعصب رواداری کرده‌اند.

ادبیات فارسی همواره چشم به اجتماع داشته است. وقتی سعدی در دوران خشکسالی «بدر سیمای مردم» را «هلال» می‌بیند، تنها این تشبیه نشان عشق به مردم است. وقتی آذر بیگدلی در وصف حال مردم می‌گوید: «تفریق بال و اختلال حال به حدی است که کسی را حال خواندن شعر نیست تا به گفتن شعر چه رسد»، نشان تپیدن قلب او برای مردم است. بخش بزرگی از ادبیات فارسی هم بر مشکلات زندگی مادی و هم بر مشکلات زندگی معنوی مردم اشک ریخته است. فصل پایانی کتاب اختصاص به بررسی و تبیین رواداری در سنت ادبی ایران دارد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌درآمد

فصل نخست: رواداری در آیین‌های مردم ایران

فصل دوم: رواداری در سنت علمی و فلسفی ایران

فصل سوم: رواداری در سنت عرفانی ایران

فصل چهارم: زیست روادارانه و مقاومت فرهنگی علیه تعصب

فصل پنجم: رواداری در سنت ادبی ایران