معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

فوت‌وفن نویسندگی هم واقعاً یادگرفتنی است و گرچه به نظر می‌رسد جستار، به‌ویژه جستار روایی یا شخصی، در قالب‌های سفت‌وسخت معمول نمی‌گنجد و از آن بت‌های عیاری است که هر لحظه به شکلی درمی‌آید، راه و روش جستارنویسی را هم می‌شود با تمرین یاد گرفت و انبوه افکار آشفته و درهم را به شکلی منسجم و خواندنی و گیرا روی کاغذ آورد. از آن مهم‌تر می‌شود این راه و روش را به شیوه‌ای به کار گرفت که مانع بازیگوشی و سیالیت ژانر جستار نشود و جستارنویس را اسیر قیدوبندهای دست‌وپاگیر نکند.

ویژگی شاخص جستار این است که اسیر قیدوبندهای ساختاری و مضمونی نمی‌شود و درست مثل ذهن انسان در هیچ چارچوب صلبی آرام و قرار نمی‌گیرد. از سوی دیگر هر جستار به شیوۀ خودش متفاوت است. به گفتۀ آدورنو در «جستار به مثابۀ فرم» به رهایی کودکی که بی‌پروا با آتش بازی می‌کند، جستار به قلمروهای تعیین‌شده تن نمی‌دهد. تلاشش نه برای رسیدن به دستاوردهای علمی است و نه برای خلق اثری هنری. جستار آینۀ چیزهایی است که دوست می‌داریم و دوست نمی‌داریم، نه عرصۀ نمایش هوش و خرد ما برای خلق اثر از هیچ.

جستار منعکس‌کنندۀ تجربۀ فرد از جهان است؛ فردی که مثل همۀ آدم‌های دیگر، نه همه‌چیز را می‌داند و نه همه‌کس را می‌شناسد. وندل هریس جستار شخصی را نزدیک‌ترین فرم ادبی به ترانه می‌داند و می‌گوید جستار شخصی درست مثل ترانه، نگرش‌ها، احساسات یا باورهای فردی را بیان می‌کند و نویسنده‌اش ممکن است یکی از بی‌شمار چشم‌انداز ممکن را پیش روی خواننده می‌گذارد و خیلی ساده می‌گوید «من اینجا ایستاده‌ام. فکرهایی که صادقانه برایت از آنها گفتم، من را به اینجا رسانده‌اند».

این شیوۀ رویارویی و بده‌بستان با جهان به سفری اکتشافی شبیه است و همین ویژگی است که جستار را به یک فرم ادبی شوریده و سرگشته تبدیل می‌کند؛ فرمی ادبی که می‌کوشد راهی برای همسازکردن ناهمسازها بیابد، میان قلمروهای شخصی و عمومی پل بزند، از دل تضادها به تشابه‌ها برسد، دانش علمی و شناخت شهودی را با هم آشتی دهد و طعم لذت‌بخش کشف جهان غریبه را به ما بچشاند.

البته جستار فقط دربارۀ تغییر یا فرازوفرود جهان بیرونی حرف نمی‌زند و دگرگونی‌های درونی آدمی را هم بازنمایی می‌کند؛ دگرگونی‌هایی که در جستار شخصی، در کانون توجه نویسنده و خواننده قرار می‌گیرند و جهان بیرونی را به حاشیه می‌رانند. بنابراین برای نوشتن جستار باید این جست‌وخیز بازی‌گوشانۀ ذهن را به شکلی معنادار و فهم‌پذیر روی کاغذ آورد. کار جستارنویس این است که تکه‌پاره‌های پراکنده را کنار هم بچیند تا الگوی کلی حاکم بر آنها را بیابد یا با ابزار کلمه، نظمی بر آنها حاکم کند.

آدر لارا نویسندۀ این کتاب، چند دهه برای بزرگ‌ترین و مهم‌ترین نشریات آمریکایی جستارنوشته، یکی‌دو کتاب خاطره‌پردازی (مموآر) منتشر کرده و سال‌هاست که دوره‌های آموزشی پرطرفداری برای جستارنویس‌ها و خاطره‌پردازان برگزار می‌کند. شاید وجه تمایز کتابش با بسیاری از کلاس‌ها و کتاب‌های آموزش نویسندگی همین باشد: لارا ژانر جستار روایی و خاطره‌پردازی را شخصاً تجربه کرده و می‌داند لاقیدی و رهایی این ژانر مهم‌ترین و جذاب‌ترین ویژگی ‌‌آن است. بنابراین گرچه در سراسر کتابش توصیه‌هایی عملی برای تقویت توان نوشتن عرضه می‌کند، آگاهانه مراقب است خوانندۀ مشتاق جستارنویسی را گرفتار و پایبند قواعد بی‌چون‌وچرا نکند. او بعد از سال‌ها آموزش رسمی و غیررسمی جستارنویسی و خاطره‌پردازی، خوب می‌داند که ژانر جستار روایی به کودکی گریزپا و سرزنده می‌ماند و شاید به تناسب همین ویژگی است که در کتابش می‌کوشد فوت‌وفن نوشتن، ویرایش و انتشار جستار شخصی و خاطره‌پردازی را با لحنی شوخ‌وشنگ و سرخوش به خوانندگان بیاموزد. با این وجود او فرایند طولانی و اغلب دشوار انتقال افکار نویسنده از ذهن او به کاغذ و از کاغذ به خواننده را روشن، دقیق و گام‌به‌گام توضیح می‌دهد و با مثال‌ها و تمرین‌هایی متنوع، راه‌هایی برای تقویت مهارت نوشتن از خود پیش پای خواننده می‌گذارد.

فهرست مطالب کتاب:

* بخش اول: نوشتن قصۀ خود

شخصی‌ترین چیزها عمومی‌ترین چیزها هستند

قلب گرم، چشم سرد

* بخش دوم: جستار شخصی

عناصر جستار موفق

چه دیدگاهی دارید؟

* بخش سوم: شگردها و تمرین‌های جستارنویسی و خاطره‌پردازی

لحن

تصویر

خودت را به نوشتن وادار

همکاری با نویسندگان دیگر

بازبینی بازنویسی اثر

* بخش چهارم: خاطره‌پردازی

طرح‌ریزی برای خاطره‌پردازی

نگه‌داشتنی‌ها، دورریختنی‌ها

روایتگری و صحنه‌پردازی

* بخش پنجم: انتشار اثر

حرف‌هایی دربارۀ پول

انتشار خاطره‌پردازی

یادداشت پایانی

پیوست

فهرست اسامی خاص