معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ملااحمد بن مهدی بن ابی‌ذر نراقی کاشانی از فقها، علما، متفکران و شاعران بزرگ قرن سیزدهم هجری قمری، تألیفات زیادی در فقه، اصول، اخلاق، نجوم، حکمت، عرفان و شعر و ادب دارد. در زمینۀ شعر و ادب از وی مثنوی نسبتاً بلندی به نام «طاقدیس» و مجموعۀ شعری به نام «دیوان صفایی» برجای مانده است. «مثنوی طاقدیس» از آثار خوب اخلاقی ـ عرفانی ادب فارسی به شمار می‌رود. اقتباس آیات و احادیث، ابداع ترکیبات و لغات جدید و بی‌سابقه، به‌کاربردن صنایع لفظی و معنوی، استفاده از اصطلاحات و تعابیر عرفانی و فلسفی و استفاده از کنایات در این مثنوی، فهم اشعار را مشکل کرده و موجب ابهام و پیچیدگی در معنا شده است.

ملااحمد نراقی در سرودن «مثنوی طاقدیس» به ذخایر ارزشمند مثنوی معنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی نیز نظر داشته است. وی از علمای بزرگ دورۀ قاجاریه است که در علوم مختلف زمان خود تبحر داشته و مثنوی ارزشمند «طاقدیس» را با بیش از ده‌هزار بیت در مجموعه آثار خود در زمینه‌های اخلاق، فلسفه، ریاضیات و نجوم پدید آورده است.

این مثنوی، منظومه‌ای است شامل مواعظ عارفانه و روحانی، همراه با پندواندرز و مباحث اخلاقی که به زبان و بیانی شیوا و رسا در موضوع احکام الهی و اصول و فروع دین مقدس اسلام و راه رسیدن انسان به کمال واقعی تألیف شده است. این مثنوی با نقل حکایات و نکته‌های عرفانی و اخلاقی لطیف، معارف و امور معنوی زندگی انسان را بیان کرده و مسیر حرکت آدمی برای رسیدن به حق و حقیقت را جلوه‌گر می‌سازد.

با کمی تأمل و تورق در «مثنوی طاقدیس» میزان تأثیر مثنوی معنوی بر طاقدیس و توجه بیش از حد فاضل نراقی به ذخایر مثنوی معنوی آشکار می‌شود. این تأثیرات بیشتر جنبه‌های مثنوی طاقدیس را شامل می‌شود؛ مثل اینکه شیوۀ خطابی و منبری دقیقاً در طاقدیس به شیوۀ مثنوی مولاناست. سبک داستان در داستان و آوردن حکایات تمثیلی، اشاره به آیات و احادیث، نقل مستقیم آیه و حدیث یا قسمتی از آن به صورت اقتباس و حل و درج بسیار به سبک نوشتاری مولانای رومی نزدیک است. حتی بعضی از ابیات «مثنوی طاقدیس» به زعم شعرا و علمای بزرگ چون ادیب نیشابوری، با مثنوی مولوی اشتباه شده و برخی از ابیات «مثنوی طاقدیس» را به مولانای بلخی نسبت داده‌اند.

در این کتاب ضمن معرفی شاعر و «مثنوی طاقدیس» و اشاره به تألیفات دیگر ملااحمد نراقی، لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، فلسفی، نجومی و کنایات این اثر معنی شده و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در این کتاب لغات، اصطلاحات، کنایات، اعلام و تلمیحات آیات و احادیث و اشارات تاریخی و اسطوره‌ای از «مثنوی طاقدیس» استخراج شده و معانی گوناگون واژگان از فرهنگ‌های متعدد آورده شهد است و برای همۀ این موارد، نمونه ابیاتی از «مثنوی طاقدیس» و در حد امکان از مثنوی مولوی ذکر گردیده است. همچنین از دیوان اشعار شعرای بزرگی چون حافظ، خاقانی، سنایی غزنوی، ناصرخسرو، عطار نیشابوری و .... شاهد مثال در ذیل واژه یا اصطلاح یا تلمیح یا کنایه آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: بررسی احوال، افکار و آثار شاعر

فصل دوم: مثنوی طاقدیس و مقایسۀ سبک و ساختار آن با مثنوی معنوی

فصل سوم: فرهنگ‌وارۀ لغات، اصطلاحات، تعبیرات، تلمیحات، اعلام و کنایات

بخش اول: لغات و تعبیرات

بخش دوم: تلمیحات

بخش سوم: اصطلاحات عرفانی

بخش چهارم: اعلام

بخش پنجم: کنایات

بخش ششم: ترجمۀ ابیات عربی

بخش هفتم: سخن آخر

فهرست منابع و مآخذ