معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تصویر عنصر ثابت شعر و پایه و اساس خیال شاعرانه است و نیروی جهان‌بینی شاعر در یک تصویر منتهای فشردگی خود را نشان می‌دهد. تصویر در عام‌ترین مفهوم خود بر کل زبان مجازی، یعنی بر آن بخش از کاربردهای خلاقۀ تصویر هنری زبان که از رهگذر تصرفات خیال در زبان عادی به وجود می‌آید، اطلاق می‌شود و نیز اصطلاح تصویر دامنۀ معنایی گسترده‌ای دارد؛ زیرا در پیچیده‌ترین ذهنیت هر «امر خیالی» مرکب، پیچیده و چندبعدی را که از ترکیب امور متعدد حتی از ترکیب حالات و اصوات متناقض حاصل آید، تصویر نامیده‌اند؛ به عبارت دیگر «تصویر» هرگونه کاربرد مجازی زبان است که شامل همۀ صناعات و تمهیدات بلاغی از قبیل تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه، تمثیل، نماد، اغراق، مبالغه، تلمیح، اسطوره، اسناد مجازی، تشخیص و ... می‌شود.

شاعران سبک هندی از جملۀ کسانی بودند که از تصویرسازی در اشعار خود بهرۀ فراوان برده‌اند و نگرشی تازه و نو به طبیعت داشتند که این نگرش را از راه و شیوۀ خیال‌بندی مطرح می‌کردند. آنان در آوردن تشبیه‌ها و استعاره‌ها، کنایات، مبالغه، اغراق و زیاده‌روی می‌کردند و تشبیه‌ها و استعاراتی نامأنوس به کار می‌بردند که فهم و دریافت روابط تخیلی و اجزای تصاویر شعری آنان را بسیار دشوار می‌کرد. تصاویر شاعران این سبک، چندبعدی، مبهم، پیچیده و تودرتوست. کشف این تصاویر نیازمند تخیلی قوی و آشنایی با ادبیات و علوم و فنون مختلف است.

شاعر سبک هندی، همۀ اجزای طبیعت را جاندار، زنده، پویا و باتحرک می‌بیند؛ چه در تشبیه‌ها و چه در استعاره‌ها. اصل جانداری و جان‌بخشی به اشیاء و پدیده‌ها را پیوسته رعایت می‌کند. به همین سبب نسبت دادن دست، پا، چشم، گوش و ... و انواع رفتارها و حرکت‌ها به گیاهان و درختان و اجزای بی‌جان طبیعت در شعر این دوره امری عادی و معمولی است.

از تأمل در اشعار سبک هندی به‌سادگی می‌توان دریافت که شاعران سبک هندی و اصفهانی، مفاهیم و مضامین و عناصر صور خیال خود را از محیط اطراف خویش گرفته‌اند؛ اما برخلاف شاعران قدیم آنها را همچون نقاشی چیره‌دست تصویر نکرده‌اند، بلکه با خیال‌پردازی و نازک‌خیالی خود، آنها را چنان‌که خواسته‌اند به خدمت شعر درآورده‌اند؛ به همین سبب میان توصیف‌ها و مضمون‌های شاعران گذشته با آنچه اینها آورده‌اند، تفاوت بسیار وجود دارد.

طالب آملی شاعری است که توانسته در انواع تشبیهات، نوآوری‌های چشمگیری ارائه دهد؛ اما هنر اصلی او در تشبیه و استعاره و به‌ویژه استعارات مکنیه است. با این توضیح که در استعارۀ مصرحه دنباله‌رو پیشنیان بوده و چه‌بسا حرف تازه‌ای برای گفتن ندارد؛ اما در کنار تشبیه و استعاره، او شاعری است که در بهره‌گیری از انواع کنایات نیز بی‌رقیب است. او توانسته با انواع تکنیک‌های هنری زیبا، تکراری‌ترین کنایات را با لباسی نو و بدیع عرضه نماید.

شعر کلیم کاشانی به لحاظ رویکرد اعتدال‌گرایانه‌اش از ترکیب‌های ویژه و ابهام‌آفرین به دور است و تصاویر فشردۀ او ساده، روشن و یک‌لایه است و این ویژگی تصاویر شعری، نشانگر دوری کلیم از هنجارگریزی‌های معنایی و استعاره‌های انتزاعی تودرتو است. اشعار و غزل‌های کلیم، محور مضمون‌آفرینی و خیال‌پردازی‌های ریز و باریک است. کلیم در خلق تصاویر شعری و صور خیال بسیار توانا، دقیق و باریک‌بین است و می‌کوشد از تمام امکانات بدیعی و بیانی مانند تشبیه، استعاره، تشخیص، ایهام، اغراق، حس‌آمیزی، اسلوب معادله و ... بهره ببرد.

نگاه و بینش بیدل به خیال و کارکردهای آن، نگاهی صرفاً شاعرانه نیست، بلکه بیدل از چندوچون خیال در دستگاه آدمی به‌خوبی آگاه است و نگاهش به این عنصر در مثنوی طلسم حیرت به گونه‌ای عالمانه ـ شاعرانه بیان شده است. از این‌رو در منظومۀ فکری بیدل «گردش پیمانۀ تماشا» نگاه، دیدن، بینش و چشم گشودن که سرچشمه‌های خیال‌های رنگارنگ است، جایگاه ویژه‌ای دارد و چنین تفکری در عصر بیدل نوآورانه است. نیز چنین نگاهی سرآغاز جولان تخیل در آثار بیدل است.

بیدل دهلوی، کلیم کاشانی و طالب آملی از شاعران و چهره‌های برجستۀ سبک هندی هستند. مضامین زیبا، عاشقانه و گاه عارفانه و تصویرسازی آنها در شعر پارسی بازتابی گسترده داشته است. در این کتاب نویسنده کوشیده تا تصویر و ایماژ را در دیوان اشعار این شاعران مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: کلیات و مفاهیم

فصل دوم: مکتب سپاهانی (هندی) و صور خیال کاربردی در مکتب سپاهانی

فصل سوم: بررسی و تحلیل تصویر و ایماژ در دیوان طالب آملی، کلیم کاشانی و بیدل دهلوی

بخش اول: بررسی و تحلیل تصویر و ایماژ در دیوان طالب آملی

بخش دوم: بررسی و تحلیل تصویر و ایماژ در دیوان اشعار کلیم کاشانی

بخش سوم: بررسی و تحلیل تصویر و ایماژ در دیوان اشعار بیدل دهلوی

نتیجه‌گیری

کتاب‌نامه