معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نشر اسناد تاریخی هر کشوری، وظیفۀ ملی و مذهبی کسانی است که به سرنوشت گذشته و آیندۀ کشور خود دلبستگی دارند؛ زیرا برای شناخت تاریخ هر کشوری نیاز به اسناد موثقی است که از سرگذشت هر ملتی برجای می‌ماند. تا اسناد هر دوره‌ای بررسی و تجزیه و تحلیل نشود، نمی‌توان به سیر حوادث جامعه‌ای وقوف کامل یافت.

آنچه در این کتاب آمده، تدوین اسناد محاکمه‌ای است که به منظور محاکمۀ دست‌اندرکاران قتل بسیاری از رجال و آزادی‌خواهان دورۀ بیست‌ساله تشکیل شد و این خود برگی چند از تاریخ بیست‌سالۀ سلطنت رضاخان و اوایل سلطنت فرزند اوست که برای شناخت گوشه‌ای از تاریخ ایران آن روزگار درخور توجه است. با اینکه نزدیک به پنجاه سال از انتشار پراکندۀ این اسناد می‌گذرد، هنوز برای شناخت این واقعه تلاش مجدانه‌ای نشده است.

شرح محاکمۀ افرادی که پروندۀ آنها از دیوان کیفر به دیوان عالی جنایی فرستاده شده، در این کتاب آورده شده است که عبارتند از: رکن‌الدین مختاری (رئیس شهربانی)، حسین نیرومند (رئیس زندان)، سرهنگ سیدمصطفی راسخ (قائم‌مقام رئیس زندان)، احمد احمدی (پزشک زندان) و برخی عاملان دیگر.

متن این کتاب دربارۀ جریان محاکماتی در دیوان عالی جنایی است که در آن به جنایات این افراد رسیدگی شده است. ادعانامه‌ای که دادستان دیوان عالی جنایی ارائه داده، دربارۀ قتل سردار اسعد بختیاری، فرخی یزدی و تقی ارانی است.

هنگامی که قرار می‌شود محاکمۀ رؤسای زندان‌ها و شهربانی در دیوان عالی جنایی تشکیل شود، هر یک از طرفین برای خود وکیلی تعیین کردند؛ از جمله ارسلان خلعتبری عهده‌دار وکالت ورثۀ مرحوم سردار اسعد بختیاری بود و مرتضی کشوری دفاع از راسخ را بر عهده داشت. عجیب آنکه شخصی چون احمد کسروی عهده‌دار دفاع از پزشک احمدی شد که در آن دادگاه خطابه‌ای ایراد کرده است؛ ولی متن آن به دست نیامده است. از یکی از وکلای دادگستری شنیده شده که کسروی هنگام دفاع از موکل خود پیوسته به او اشاره می‌کرده و اظهار می‌داشته «این پلیدک» چنین و چنان بوده یا نبوده است.

گفتنی است رابطه‌ای میان فرخی یزدی، ارانی و سردار اسعد بختیاری نبوده است؛ چراکه هر یک راه جداگانه‌ای داشته‌اند؛ اما آنچه این سه تن را در کتاب به هم نزدیک می‌کند، جریان محاکمۀ قاتلان آنان است که موضوع آن مشترک است.

در جریان محاکمۀ قاتلان ارانی، فرخی و سردار اسعد مسائلی مطرح شده که گویای واقعیت‌های بسیاری از تاریخ بیست‌سالۀ ایران است و اگر خواننده، دفاع ارسلان خلعتبری از خانوادۀ سردار اسعد را در این کتاب به‌دقت مطالعه کند، درمی‌یابد که چگونه عده‌ای از رجال به دلیل منافع شخصی آگاهانه کوشیدند همان سیاست‌ها و همان روش‌های غلط دورۀ گذشته را در زمان محمدرضا شاهی دنبال کنند.

در ضمیمۀ کتاب گفتگویی آمده که با جلال عبده صورت گرفته است که این گفتگو روشنگر برخی نکات است که در کتاب نیست. عبده در زمان این سلسله محاکمه‌ها دادستان دیوان کیفر بوده‌اند و آنچه اظهار داشته دربارۀ اقدام به دستگیری و محاکمۀ کسانی است که در دیوان کیفر به جنایات آنها رسیدگی کرده‌اند، در واقع اقدام به دستگیری و محاکمۀ این افراد از جانب دیوان کیفر و به دستور و ادعانامۀ ایشان بوده است. و پس از این مرحله از محاکمه، پرونده‌های جنایی افراد متهم به جنایت را به دیوان عالی جنایی احاله کردند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش اول: سردار اسعد بختیاری

جعفرقلی خان بختیاری، سردار اسعد دوم

در دیوان عالی جنایی

بخش دوم: فرخی یزدی

چگونگی قتل مرحوم فرخی و دلایل ابهام

بخش سوم: دکتر تقی ارانی

احوال و آثار ارانی همراه خاطرات جمالزاده از ارانی

دکتر ارانی؛ حقیقت او و سوگندها

متن ادعانامۀ دادستان علیه دکتر احمدی، نیرومند، مختاری راجع به قتل دکتر ارانی

چگونگی قتل دکتر ارانی و دلایل اتهام

بخش چهارم: دفاع از راسخ

خلاصۀ اظهارات آقای مرتضی کشوری، وکیل مدافع راسخ

بخش پنجم: دفاع خلعتبری

بیانات آقای ارسلان خلعتبری، وکیل ورثۀ مرحوم سردار اسعد در دیوان عالی کشور

بخش ششم: رأی دیوان عالی جنایی دربارۀ متهمین قتل فرخی یزدی، سردار اسعد بختیاری و دکتر تقی ارانی

بخش هفتم: مصاحبه با دکتر جلال عبده

نمایه