معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اولین سفر زنده‌یاد باستانی پاریزی به اروپا در سال 1348 بود که به همراه دکتر حسین بحرالعلومی در قالب یک سفر تفریحی و آشنایی با آن سرزمین انجام شد. در این سفر ایشان برای اولین بار به دیدار جمالزاده می‌رود و او را در ژنو سوئیس ملاقات می‌کند. البته سابقۀ مکاتبات و ارتباطات نوشته‌ای بین باستانی پاریزی و این نویسندۀ شهیر به سال‌های اولیۀ 1340 برمی‌گردد و در واقع باستانی پاریزی که در آن زمان هنوز نویسنده‌ای تازه‌کار و نسبتاً جوان بوده، با فرستادن کتاب‌ها و نوشته‌های خود به جمالزاده در جستجوی تأییدی بر کارهایش از سوی این ادیب فرهیخته و پدر داستان‌نویسی ایران بوده است. جمالزاده نیز با حوصله و علاقۀ بسیار همۀ این نوشته‌ها را می‌خوانده و با نوشتن نامه‌های متعدد در کنار تعارفات مرسوم، با طرح مسائل مختلف، معرفی کتاب‌ها و نوشته‌های جدید، در واقع باستانی پاریزی را با مبانی تاریخ‌نویسی مدرن و اصول تحقیق آکادمیک که در کشورهای غربی به کار می‌رفته، آشنا می‌کرده است.

این رابطۀ معنوی که بیش از سی سال و تا زمان درگذشت جمالزاده ادامه داشت، به‌یقین و به طور مشخص در پرورش شخصیت فرهنگی و ادبی و نحوۀ نگارش و دید باستانی پاریزی نسبت به مسائل مختلف اجتماعی و تاریخی تأثیر بسیاری گذاشت؛ تأثیری که او نیز متعاقباً به دانشجویان و خوانندگان آثارش منتقل می‌نمود.

در سال 1349 باستانی پاریزی برای فرصت مطالعاتی یک‌ساله به پاریس رفت و در آن سفر نیز دیداری با جمالزاده داشت. به‌روشنی از نامه‌هایی که جمالزاده در آن سال برای باستانی پاریزی فرستاده است، پیداست که چگونه جمالزاده همانند یک پدر نگران وضع اقامت، سلامتی و حتی مالی باستانی پاریزی در طی این سفر مطالعاتی بوده و در کنار پیشنهاد هرگونه کمک به او، توصیه‌هایی دربارۀ دیدن اماکن و اشخاص متعدد در اروپا به او می‌نماید.

مطالبی که در این کتاب آمده، نامه‌هایی است که طی سال‌های 1341 تا 1369 شادروان جمالزاده برای زنده‌یاد باستانی پاریزی فرستاده بودند.

اولین نامه در سال 1341 و به دنبال ارسال مجموعۀ اشعار باستانی پاریزی با عنوان «یاد و یادبود» نوشته شده و با فرازوفرودهایی از نظر چگالی تعداد نامه‌ها در سال‌های مختلف، نامه‌های آخرین در سال‌ 1369 نگاشته شده است.

بین اسناد باستانی پاریزی یا در همین مجموعۀ نامه که ایشان در یک جعبه حفظ کرده بودند، تاکنون موردی از نامه‌های باستانی پاریزی به جمالزاده یافت نشده است؛ بنابراین دانسته نیست که نامه‌نگاری دوطرفه بوده است یا خیر. با این حال گردآورندگان این مجموعه اطمینان دارند که باستانی پاریزی پشت کتاب‌های خود که برای جمالزاده می‌فرستادند، مطالب مفصلی نوشته‌اند.

آنچنان که از متن نامه‌های جمالزاده پیداست، به‌جز یکی‌دو مورد، عمدۀ موضوعات مطرح‌شده تنقید یا اظهارنظر مثبت در باب نوشته‌های باستانی پاریزی و دیگر نویسندگان و محققان است و خیلی کمتر موضوعی خصوصی به چشم می‌خورد. با توجه به اختلاف یک نسلی جمالزاده و باستانی پاریزی، در بیشتر نامه‌ها لحن پدرانه قابل تشخیص است. باستانی پاریزی نیز عمدۀ نامه‌های انتقادی مهم و مفصل جمالزاده را در کتاب‌های خودش به چاپ رسانده که حاکی از آن است که با نظر جمالزاده موافق بوده‌اند؛ برای مثال در یکی از نامه‌های اولیه، جمالزاده دربارۀ کتاب «پیغمبر دزدان» از عدم توضیح برخی اصطلاحات به‌کاررفته در کتاب انتقاد کرده بود. در چاپ‌های بعدی این کتاب تقریباً تمام این اصطلاحات توضیح داده شده‌اند.

این نامه‌ها و یادداشت‌ها بالغ بر سیصد برگ هستند که در 138 عنوان دسته‌بندی و مرتب شده‌اند. عمدۀ این عناوین (متجاوز از 70 مورد) نامه‌های تاریخ‌دار بوده و مابقی، پیوست یک نامه، بعدالتحریر نامۀ دیگر یا موضوعی فراموش‌شده از سوی جمالزاده بوده که نوشته و ارسال شده است.

از مواردی که باستانی پاریزی در کنار نامه‌های جمالزاده نگهداری کرده بودند، بریدۀ چند روزنامۀ فارس‌زبان داخلی و خارجی است. بیشتر نوشته‌های فارسی حاوی توهین‌ها و هتک‌حرمت‌هایی است که به جمالزاده شده و البته تعریضی به باستانی پاریزی. در کنار این یادداشت‌ها، چند مکاتبه بین جمالزاده و دکتر سپاسگزاریان و مرتضی کتبی به چشم می‌خورد که به نظر می‌رسد از سوی خود جمالزاده برای باستانی پاریزی ارسال شده است. رونوشت چند نامه که بین جمالزاده و هیئت امنای بنیاد جمالزاده مبادله شده، نیز در این جعبه دیده می‌شود.

مورد دیگر، تصویر کتابچۀ مفصلی است (160 صفحه) که مرکز اسناد شهید باهنر ریاست‌جمهوری به چاپ رسانده و شرح دعاوی جمالزاده با مرحوم سیف آزاد است. بخش بسیار مختصری از این موضوعات به عنوان پیوست توسط علی دهباشی انتخاب شده و به کتاب پیوست شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت/ علی دهباشی

مقدمه/ حمیده باستانی پاریزی

مقدمه/ حمید باستانی پاریزی

نامه‌ها (1 تا 76)

پیوست‌ها

نمایه

تصاویر