پرنده و آتش: شناخت اجتماعی «انتشارات امام» مشهد
خلاصه
در پشتپردۀ تمامی نهادهای فرهنگی مستقل، افراد یا جمعهای فرهنگی و هنری بودند که عمر، سرمایه و مهارتهای خود را برای ساخت و نگهداشت این نهادها در سکوت صرف کردهاند. انگیزه غایی این پژوهش، ادای دینی تحلیلی و علمی به این عمرهای صرفشده و توانهای وقفشده برای حفظ و تقویت فرهنگ و هنر در ایران در چهار دهه حاشیهنشینی فرهنگ و هنر است و در گام نخست، به شناخت اجتماعی «کتابفروشی امام» در شهر مشهد پرداخته است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
گاه یک کتابفروشی کوچک، در یک شهر، چراغ فرهنگ و هنر را در دوران غربت فرهنگ و هنر مستقل، برای چندین دهه، روشن نگاه داشته است. گاه یک آموزشگاه هنری، برای چهار دهه، تنها پناهگاههای اهالی هنر در یک شهر بودهاست. گاه یک مؤسسۀ فرهنگی و هنری با سرمایهای شخصی، آرشیوی غنی از موسیقیهای بومی و محلی یک منطقه یا کشور را گردآوری و حفظ و منتشر کرده است. گاه یک جمع فرهنگی با برگزاری منظم سخنرانیها و طرح مباحث فکری و گعدههای اندیشهای، نخبگان یک منطقه از کشور را با مباحث فرهنگی و هنری روز آشنا نگاه داشتهاست. گاه یک مجله مستقل فکری، با نگارش مقالات و متون، نقش پل واسط میان روشنفکران و جامعه را در یک شهر یا استان، ایفا کرده است.
در پشتپردۀ تمامی این نهادهای فرهنگی مستقل، افراد یا جمعهای فرهنگی و هنری بودند که عمر، سرمایه و مهارتهای خود را برای ساخت و نگهداشت این نهادها در سکوت صرف کردهاند. انگیزه غایی این پژوهش، ادای دینی تحلیلی و علمی به این عمرهای صرفشده و توانهای وقفشده برای حفظ و تقویت فرهنگ و هنر در ایران در چهار دهه حاشیهنشینی فرهنگ و هنر است و در گام نخست، به شناخت اجتماعی «کتابفروشی امام» در شهر مشهد پرداخته است.
«کتابفروشی امام» نمونهای از یک فضای بینابینی میان فضای عمومی و فضای خصوصی است؛ این فضا از آنرو که ماکلیت شخصی دارد، فضایی خصوصی است و از آنرو که امکان حضور آزادانه را فراهم میکند، عمومی است. این فضای بینابینی، نمونهای از فضاهای خصوصی است که در شرایط خاص ایران، بنا بر شرایط زمانه و امکانها و میزان بستهتر یا بازترشدن فضای عمومی اجتماعی، گاه در حد یک فضای تقریباً محدود و دارای فعالیتهای معین فرهنگی کوچک میشود و گاه در زمینهای مناسبتر و بازترشدن فضا، به شکل یک فضای اجتماعی عمومی توسعۀ فعالیت میدهد، جلسات عمومی برگزار میکند، سخنرانیهای عمومی و نشستهای آزاد ترتیب میدهد و کارگاههای آموزشی بدون محدودیت برای حضار شکل میدهد. در واقع این قبض و بسطها و تغییر شکلها، سازوکارهای تدافعی این نهادهای اجتماعی برای بقای خود و تداوم حیات و فعالیتهایشان هستند.
در فصل نخست کتاب، بر اساس جستجوهای صورتگرفته و گردآوری مطالب مرتبط با رضا رجبزاده و «کتابفروشی امام» و همچنین مطالبی دربارۀ او و زندگی و نهاد فرهنگی که ساخته است، نوعی جمعبندی توصیفی ارائه شده است. این تصویر متکی بر دادههایی است که غالبا خود او به صورت خودزندگینامهای از زندگی و فعالیتها و نهادش بیان کرده است. همچنین به دلیل اتکای این بخش بر متون و مصاحبههای پیشین او، بخشهای گاه مهمی از زندگی و فعالیتهایش مغفول ماندهاند و پرسشهای فراوان و مهمی نیز بیجواب میمانند. پاسخ بخشی از این خلأها و پرسشها در مصاحبۀ مستقیم با او سایر مطلعین کلیدی دربارۀ زندگی و فعالیتهایش جستجو شده است.
فصل دوم کتاب دربرگیرندۀ گفتگویی مفصلتر با رضا رجبزاده، مؤسس کتابفروشی و انتشارات امام است که بسیاری از ابهامها و خلأهای موجود دربارۀ این نهاد اجتماعی و همچنین یافتههایی جدید دربارۀ این نهاد را در اختیار خواننده میگذارد.
برای دستیابی به تصویری دقیقتر از حیات چهلسالۀ انتشارات امام، تنها به دادههای ارائهشده از سوی بانیان این نهاد نباید بسنده کرد. باید از منظری بیرونی و از «نگاه دیگرانی» که با این نهاد آشنایی داشتهاند نیز به این نهاد فرهنگی نگاه کرد. به این ترتیب در فصل سوم کتاب، با کسانی که با این نهاد به اشکال گوناگون اما نسبتاً طولانیمدت آشنایی نزدیک داشتهاند، هفت مصاحبه انجام شده است. تلاش بر این بوده که ترکیب این افراد از منظر متغیرهای مختلف اجتماعی و زمینهای، تا حد امکان متنوع باشد تا تصویری کاملتر و چندبعدی از این نهاد ارائه کند. این فصل به ارائۀ بخشهایی گزیده و مهم از هر مصاحبه اختصاص دارد.
نهاد فرهنگی ـ مردمی «انتشارات امام» مانند موجودی زنده، در ادامۀ حیاتش در سالهای اخیر در حال رشد و نمو طبیعی است. فعالیتهای این نهاد با مشارکت نسل دوم و جوانتر بانیان و همراهان آن، قالبهایی جدید یافته که در فصل اول حیاتش وجود نداشت. همچنین به لحاظ فضای کالبدی، ضمن حفظ هوشمندانۀ فضای ابتدایی این نهاد به شکل اولیه، «پردیس کتاب» مشهد به عنوان فضای کالبدی جدید انتشارات امام شروع به فعالیت کرد. نقش محوری در این گذار به فضا و حوزههای جدید فعالیت این نهاد، با «علی رجبزاده» فرزند رضا رجبزاده بوده است. به همین دلیل گفتگویی مفصل با او انجام شده و آغاز، ویژگیها و چرایی این گذار بررسی شده است. فصل چهارم کتاب به تحلیل محتوایی این گفتگو اختصاص دارد؛ روایت تداوم و تحول یک میراث.
فصل پایانی کتاب نتیجهگیری مباحث مطرحشده در کتاب است. در انتها نیز تصاویری مرتبط با کتاب آورده شده است.
فهرست مطالب کتاب:
* پیشگفتار
* پیشگفتار
نه به تاریخ کلاننگر و جامعۀ سیاستمحور
«نهادهای فرهنگی مردمی» و ملاکهای سهگانۀ انتخاب نهادها
* مقدمه
مکان خاطرهها و فضای اجتماعی
* فصل اول: میانجی فرهنگ
مروری بر مطالب منتشرشدۀ پیشین دربارۀ رضا رجبزاده و «کتابفروشی امام»
داستان یک نهاد: «کتابفروشی امام»
فرازوفرودهای چهل سال فعالیت فرهنگی
* فصل دوم: برخاسته از سنت، در همنوایی با مدرنیته
مصاحبه با رضا رجبزاده، مؤسس کتابفروشی و انتشارات امام
* فصل سوم: در چشم همراهان
گزارههایی دربارۀ «کتابفروشی امام» از منظر مخاطبان
خلیل حسینی عطار
رضا امینی
عابس قدسی
علی قدیری
علی هاشمی
سیما مهذب
سلمان ساکت
* فصل چهارم: تداوم و تحول یک میراث
مروری تحلیلی بر مصاحبهای با علی رجبزاده (مدیر «پردیس کتاب» مشهد)
* فصل پنجم: تلاشی برای جمعبندی: فضای اجتماعی، مکان خاطره
علیه نابرابری؛ داستان رنجهای کوچ
پیوندخوردن، قویترشدن
«نهاد» فرهنگی، «سازمان» فرهنگی
«مکان خاطره» و «فضای اجتماعی»؛ نبض حال جامعه
* بخش مستندها و تصاویر
* فهرست اعلام
پربازدید ها بیشتر ...
مطالعات ادبی هرمنوتیک متنشناختی
مهیار علویمقدمتأویل و رویکرد هرمنوتیکی، باعث افزایش بهرهگیری هر چه بیشتر خواننده از ارزشهای شناختهنشدۀ متن میش
پابرهنه در برادوی: زندگی و آثار نیل سایمون
مجید مصطفوینیل سایمون (1927 ـ 2018) یکی از پرکارترین، موفقترین و محبوبترین نمایشنامهنویسان جهان و یکی از بهت
منابع مشابه بیشتر ...
تکاپوهای پژوهشی در شناخت حیات اجتماعی دین در ایران
محمدرضا طالبیاناین کتاب دربرگیرندۀ مجموعهای پژوهشهای جامعهشناختی مربوط به وضعیت حیات دینی در ایران است که در سال
مرگ اندیشی در ادیان ابراهیمی
عبدالله غلامرضاکاشیاین کتاب در پی بررسی آن است که اولاً در کتب مقدس و دیگر منابع و متون سه دین یهود، مسیحیت و اسلام چه
نظری یافت نشد.