معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یک راه برای فلسفه‌ورزی دربارۀ رمان این است که گفته‌ شود زیبایی‌شناسی، ادبیات، داستان، روایت و رمان مفاهیمی‌اند که قرار است به تحلیل شرایط لازم و کافی کاربردشان پرداخته شود. در این نوع فلسفه‌ورزی، چندان چیزی دربارۀ مفهوم رمان گفته نمی‌شود؛ زیرا این رویکرد درخور پرداختن به ژانر نیست یا دست‌کم این رویکرد به ژانر به‌مثابۀ بخشی از خودش نمی‌پردازد. این راه نخست زیبایی‌شناسی تحلیلی است آن‌گونه که در مورد رمان به کار بسته می‌شود. راه دوم اخلاق‌شناسی تحلیلی است آن‌گونه که در مورد ادبیات که شامل رمان هم می‌شود، به کار بسته می‌شود.

این کتاب زیبایی‌شناسی رمان را از منظر فلسفۀ اروپایی قاره‌ای می‌کاود و نظریه‌ای را دربارۀ تعریف و اهمیت فلسفی رمان به‌مثابه ژانری ادبی ارائه می‌دهد. دیدگاه‌های اندیشمندان گوناگونی را بررسی می‌کند که آثارشان در نقد ادبی و زیبایی‌شناسی قاره‌ای محل بحث بوده‌اند، از جمله میخائیل باختین، گئورگ لوکاچ، تئودور آدورنو و والتر بنیامین. کتاب با بررسی مطالبی در فلسفه و زیبایی‌شناسی قرن هجدهم و فلسفه یونان باستان، مرور جامعی بر دیدگاه‌های اصلی در فلسفۀ رمان به دست می‌دهد. از جمله مطالبی که در این کتاب برجسته می‌شوند می‌توان به اینها اشاره کرد: اهمیت دیدگاه ویکو درباره حماسه در فهم رمان، اهمیت دیدگاه کی‌یرکگارد درباره رمان و آیرونی و نیز سایر دیدگاه‌های زیبایی‌شناسانه او، امکان‌های مختلف نگرش «تقلیدی» یا «محاکاتی» به رمان و اهمیت پروست در فهم این ژانر در همه وجوه فلسفی‌اش، و ارتباط و تعامل بحث زیبایی‌شناسی فلسفی رمان با بحث فلسفه‌ای که در قالب رمان نوشته می‌شود.

در فصول میانی، از رمان و پیشینه‌هایش از جمله محاورۀ افلاطونی و رمانس و به‌ویژه حماسه، از جنبۀ قالب‌های گوناگون روایت داستانی ادبی بحث شده است. از آنجا که بحث در ارتباط با متون فلسفی یا دست‌کم متون دارای رویکرد فلسفی است که دربارۀ رمان و پیشینه‌هایش گفتگو می‌کنند، این بحث به امکان‌های نوشتار فلسفی هم مربوط می‌شود. اگر نوشتار فلسفی با این مضامین در متون ادبی و قالب‌های ادبی سروکار داشته باشد، دربارۀ چیستی فلسفه، آنچه فلسفه دربر می‌گیرد و نحوۀ تلقی فلسفه از نوشتار حرفی برای گفتن خواهد داشت.

رمان در اینجا عمدتاً در ارتباط با جنبۀ اروپایی‌اش بررسی می‌شود. چنین رویکردی بی‌تردید با محدودیت‌هایی مواجه است؛ اما با توجه به اینکه رمان‌های اروپایی مدل فراگیر تلقی می‌شود، سخت است که رویکردی غیر از این در پیش گرفته شود.

فصل اول کتاب در رابطه با کلیّت نسبت رمان با فلسفه اختصاص دارد. فصل دوم، حماسه را در نقش پیش‌رمان نزد ارسطو و ویکو بررسی می‌کند. فصل سه به بررسی نخستین اندیشۀ فلسفی دربارۀ رمان در هگل و رمانتیسم آلمانی می‌پردازد. فصل چهارم هم بحث پیگیرتر کی‌یرکگارد را دربارۀ رمان بررسی می‌کند. فصل پنجم دربارۀ نخستین اثر عمده‌ای که محورش رمان است بحث می‌کند، یعنی نوشته‌های لوکاچ و ملاحظات بعدی او دربارۀ رمان. فصل ششم بر تلقی باختین از رمان در چارچوب زمان تاریخی و کثرت صداها متمرکز است.

موضوع فصل هفتم تفکر دربارۀ رمان است از جهت بازنمایی و نگرشی اومانیستی به تاریخ، مخصوصاً در آورباخ، بررسی‌های مارکسیستی این موضوع در بنیامین و این تلقی مارکسیستی که این موضوع آرمانی ازدست‌رفته در آدورنو است. فصل هشتم به زوال محاکات به‌مثابه بازنمایی در تلقی ژیرار از رقابت و همین‌طور جایگاه میل، خشونت و مرگ در باتای، بلانشو، فوکو و دریدا می‌پردازد. فصل نهم با بهره‌گیری از فصول قبلی، تلاش پروست را برای رمان مطلق بررسی می‌کند و بعد از آن فصل پایانی، دوباره به‌سراغ درون‌مایه‌ای می‌رود که در اینجا مطرح شده و در سرتاسر فصول به آن پرداخته شده است: امتزاج فلسفه و ادبیات.

فهرست مطالب کتاب:

1. مقدمه: از تحلیل تا فرم

2. حماسه در ارسطو و ویکو

3. ایدئالیسم و رمانتیسم

4. کی‌یرکگارد، آیرونی و سوبژکتیویته

5. لوکاچ در باب سوبژکتیویته و تاریخ

6. باختین، اخلاق‌شناسی و زمان

7. تقلید، انسان‌گرایی و تاریخ

8. محدودیت‌های محاکاتی: میل، مرگ و امر مقدس

9. رمان مطلق: پروست در باب زمان ازدست‌رفته

10. رمان فلسفی

نمایۀ واژگان

نمایۀ اشخاص