معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربرگیرندۀ هفت جستار دربارۀ مانی و مانویت است؛ این جستارها ترجمۀ مقالاتی است از ایران‌شناسان برجسته که عمر خود را صرف شناخت ایران و شناساندن فرهنگ ایرانی کرده‌اند.

جستار نخست این مجموعه، به بررسی پیوند میان سنت حماسی کهن ایرانی و کتاب «غولان» مانی پرداخته است. از دید نویسنده، روایت حماسی ـ اسطوره‌ای و داستان‌های پرآوازۀ گذشته دربارۀ سرچشمۀ جهان و انسان، تا اندازه‌ای در اسطورۀ مانی و مبلغان مانوی گنجانده شهد و با سنت‌های اسطوره‌ای و در پیوند با کتاب مقدس دربارۀ غولان و طوفان برآمیخته است. مانی اسطوره‌های ایرانی را دگرگون کرده است تا با روایت خویش از پیدایش گیتی هم‌آهنگی یابد. او همۀ قطعه‌های ادبی بازمانده از مانی را که دربردارندۀ اشاره‌هایی به سنت حماسی ایران است، برای آسانی کار در این جستار گردآوری کرده است.

شروو در جستار دوم این کتاب بر این باور است که مانویان، مواد ادبی خود را از سنت‌های ایرانی پیش از خود فراگرفته‌اند و آن را در متن‌های خود به کار برده‌اند. او این فرضیه را مطرح می‌کند که از آنجایی که احتمالاً بیشتر ادبیات ایرانی تا پیش از قرن سوم اصلا مکتوب نشده بوده است، مانوی‌ها این مضامین را از طریق سنت‌های شفاهی ایرانی گرفته‌اند.

نویسنده در جستار سوم می‌کوشد تا حماسۀ گیلگمش را به عنوان خاستگاه برخی باورهای موجود در کیش مانی معرفی کند و وام‌داری مانویان را به این اثر نشان دهد که در پیرامون زادگاه مانی شکل گرفته است.

تورج دریایی در جستار چهارم این کتاب، دربارۀ اصطلاح زندگ و ریشۀ آن که در پیوند با گروه‌هایی در دورۀ ساسانی و اوایل عصر اسلامی از جمله مانویان، مفسران اوستا و ملحدان است، بحث کرده است. به نظر نویسنده در آغاز این واژه به مانوی‌ها، سپس به مزدکی‌ها و پس از آن در اواخر عصر ساسانی و اوایل دوران اسلامی، به ملحدان اطلاق شده است.

نویسنده در جستار پنجم این کتاب می‌کوشد تا مناسبات و پیوند خانقاه/ خانگاه صوفیان در دورۀ اسلامی را با مانستان‌های مانوی بسنجد. او ریشۀ لغوی مانستان و خانقاه را یکی می‌داند و میان کرامیان سمرقند در قرن چهارم هجری که خانقاه‌نشین هستند با سپیدجامگان زندیگ در ورارود پیوند می‌بیند.

ورنر زوندرمان در جستار ششم این کتاب می‌کوشد تا نشان دهد مدت‌زمان چهارصدسالۀ حکومت آخرالزمانی مسیح که در آثاری چون غزل‌های سلیمان، مکاشفات اخنوخ، مکاشفات باروخ و کتاب چهارم عزرا آمده، به مانویت و متن‌های مانوی چون شاپورگان و اندرزی دربارۀ جنگ بزرگ و دیگر آثار مانوی راه یافته است.

نویسنده در آخرین جستار این کتاب با توجه به سه نسخۀ پارتی و با درنظرداشت دست‌نویس سغدی، متنی مانوی را که دربارۀ آفرین بزرگان است و با عنوان «ستایش و آفرین‌شده‌ای تو»، بازسازی و ویرایش کرده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

جستار نخست: حماسۀ ایرانی و کتاب غولان مانوی/ پرادز اکتور شروو

جستار دوم: بازتاب سنت‌های شفاهی ایرانی در ادبیات مانوی/ پرادز اکتور شروو

جستار سوم: حماسۀ گیلگمش و مضامین مانوی آن/ استفانی دالی

جستار چهارم: از مانی تا مزدک (برخی آرا دربارۀ «زندیگ» در فارسی میانه)/ تورج دریایی

جستار پنجم: مانستان و خانقاه/ بو اوتاس

جستار ششم: حاکمیت عیسی در آخر الزمان، یک سند مانوی تازه/ ورنر زوندرمان

جستار هفتم: ستایش و آفرین بر تو باد/ انریکو مورانو