معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بیش از یک هزار سال است که ادبیات فارسی، بیش از هر هنر دیگر، فرهنگ ایرانی را به طور مستقیم و جامع پرورش داده و آن فرهنگ را منعکس کرده است. این ادبیات بیش از هر پدیدۀ بومی دیگر، به‌تنهایی توانسته است فرهنگ ایران را برای خود ایرانیان توصیف کند، ایرانیانی که در طول قرن‌های گذشته به این ادبیات و جایگاه مخصوص آن و تأثیرش در تجلی فرهنگ بشری اشاره کرده‌اند. در این کتاب سعی شده فقط نمونه‌ای معدود از آن تلاش از سوی تنی معدود از هنرمندان در دهه‌های چهل و پنجاه در صحنۀ ادبیات و سیاست در ایران منعکس شود و از آن مهم‌تر اینکه «این تلاش» از سوی دیگران که منظور «نگاه غرب و غربی‌ها» است چگونه بررسی، ارزیابی و تحلیل شده است و چه تفاوت‌هایی بین نگاه آنان به ما و نگاه خود ما به خودمان وجود دارد.

احمد شاملو شاعری است درجۀ یک، پرکار و محبوب‌ترین شاعر متعهد ایرانی بعد از دوران مصدق. از یک طرف بعضی از منتقدان ادبی ایرانی اشعار شاملو را همچون آینه‌ای می‌دانند که بعد از نیما یوشیج مراحل رشد و تکامل شعر نو فارسی را منعکس می‌کند و از طرف دیگر، رضا براهنی اشعار شاملو را «بیوگرافی جامعۀ ایران» معرفی می‌کند. نخستین مقالۀ این کتاب که از دیدگاه جامعه‌شناسی دربارۀ این شاعر مهم ایرانی نوشته شده است، سعی دارد با توجه به ترتیب زمان وقوع حوادث، موارد ذیل را مورد توجه و مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار دهد: رابطۀ شاملو با مخاطبش که همان مردم باشند؛ مروری بر ماهیت شعر «متعهد» فارسی در یک مفهوم و نگاهی کلی؛ ارزیابی و تعهد این شاعر متعهد بر جامعۀ ایران و به‌ویژه در سه دهۀ گذشته.

اینکه چگونه نام براهنی و نه نام هدایت یا آل احمد یا فروغ فرخزاد، با ذهنیت آمریکاییان اهل کتاب مأنوس می‌شود، اصلاً ارتباطی به علاقۀ آمریکاییان به آثار براهنی که بیشتر آنها حتی به انگلیسی ترجمه نشده، ندارد، بلکه علاقه به موضوع واکنش‌های سیاسی در ایران به این آثار است که خود این واکنش‌ها تا حدود زیادی، واکنش‌های ادبی به وضعیت سیاسی بوده است. به عبارت دیگر، این انس و الفت نتیجۀ جنبه‌هایی از تقابل سیاست با نویسندگان در ایران بوده است. در دومین نوشتار این کتاب، از طریق تمرکز بر جنبه‌هایی از زندگی و فعالیت‌های ادبی و شهرت براهنی، تلاش دارد تصویری از واقعیت‌های مهم را در ارتباط با تقابل سیاست و نویسندگان در ایران ارائه دهد، حداقل بین سال‌های 1953 تا 1977.

در بررسی عقاید علی شریعتی، مشکلات بسیاری رخ می‌نماید. گفته‌های او اغلب گنگ و مبهم است. از آنجا که به دلیل حفظ جان مجبور بود روحانیون و دیگران را آرام نگاه دارد، استفاده از استعاره و تمثیل و دوپهلویی و سودجویی از همان اصل قدیمی قصه، به ابهام و گنگی در گفتارش می‌افزود. سخنرانی‌هایش که اغلب سرزنده و ماهرانه ایراد می‌شد، گاهی آن‌قدر احساساتی و طولانی می‌شود که سررشتۀ سخن اصلی از دست می‌رود و موضوع اصلی در میان مطلب گم می‌شود. در سومین نوشتار کتاب، نویسنده در سه بخش به زندگی‌نامه، عقاید و رابطۀ علی شریعتی با مجاهدین می‌پردازد.

از انقلاب 57 به این طرف شاهد آتشفشانی از انتشار کتاب‌های خاطرات از سوی نویسندگان زن ایرانی بوده‌ایم. این کتاب‌ها در ایران منتشر نشده‌اند، بلکه اغلب به فرانسه یا انگلیسی در خارج از ایران منتشر شده‌اند. در چهارمین نوشتار این کتاب، زندگینامه‌نویسی زنان در ادبیات فارسی بررسی شده است.

سهراب سپهری در مسیر تکاملش به عنوان شاعر و نقاش، مراحل مختلفی را پشت‌سر می‌گذارد و در این مسیر دغدغۀ شخصی خود را در شعر و جهان‌بینی‌اش از یاد نمی‌برد. اولین دوره شامل اشعاری در قالب غزل و دوبیتی و مثنوی است که در اولین مجموعۀ شعرش به نام «در کنار چمن یا آرامگاه عشق» در سال 1326 در کاشان منتشر می‌شود. دومین مرحله سیر تکاملی شعر سپهری از زمان آشنایی وی با اشعار نیما اتفاق می‌افتد. سه مرحلۀ دیگر را نیز نویسندۀ نوشتار پنجم کتاب برای سهراب در نوشتار خود بررسی کرده است. همچنین در این نوشتار به زندگی سهراب نیز نگاهی انداخته شده است.

نوشتار آخر کتاب دربارۀ شعر فروغ فرخزاد است. در این نوشتار نویسنده خصوصیات فرخزاد را به عنوان شخصیتی ادبی که خصلت‌ها و ایده‌آل‌های مستقل فردی را به طور غیرمتعارف در اشعارش خلاصه کرده است، مشخص نموده است؛ خصلت‌ها وایده‌آل‌هایی که مورد علاقۀ شاعران مرد نیز هست. برای این منظور دوازده قطعه شعر با ویژگی‌های فرهنگی ایران از میان 130 قطعه شعری که فرخزاد از اواسط 1954 تا هنگام مرگش سروده، انتخاب شده است. این دوازده شعر که به چهار گروه تقسیم شده‌اند، با نقد و تفسیری همراه است که ویژگی‌های فرهنگی بین زبان و لحن زنانۀ فرخزاد و زبان و لحن مردانۀ شخصیت‌های ادبی برجسته‌ای چون فردوسی، خیام، سعدی، حافظ، هدایت و آل احمد را نشان می‌دهد.

فهرست مطالب کتاب:

احمد شاملو: شاعری سرکش در جستجوی مخاطب/ لئوناردو آلیشیان

رضا براهنی: سیاست و نویسنده در ایران/ مایکل هیلمن

علی شریعتی: کلافی سردرگم/ ارواند آبراهامیان

زندگینامه‌نویسی زنان در ادبیات فارسی/ فریده گلدین

سهراب سپهری: شاعر شرقی پررمزوراز

ویژگی‌های شعر فروغ فرخزاد/ مایکل هیلمن