معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دکتر حسین خطیبی، دانشمند زبان و ادبیات فارسی، استاد دانشگاه، نویسنده و شاعر معاصر بود که بیش از شش دهه از عمر خویش را در راه خدمت به زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی گذراند. همچنین بیش از سه دهه مدیریت و همکاری افتخاری با جمعیت شیروخورشید سرخ ایران و چهار دوره وکالت و نیابت ریاست مجلس شورای ملی را بر عهده داشت و همۀ این موارد، از وی انسانی فرهیخته و عالی‌مقام ساخته بود. وی شخصیتی آرام، متین، باوقار و مبادی آداب داشت و بسیار نیک‌اندیش بود. این ادیب شایسته و نیکوکردار از مفاخر ملی معاصر بود که از محضر درس بزرگان ادب ایران‌زمین کسب فیض و نیز شاگردان بی‌شماری را تربیت کرده بود. استاد خطیبی تا آخر عمر بابرکت خود نیز به آموزش و پرورش علاقمندان زبان و ادب فارسی توجه ویژه‌ای داشت.

دکتر خطیبی در سال 1295 در تهران متولد شد. پدرش شیخ محمدعلی نوری سال‌های نایب‌التولیه و مدرس مدرسۀ مروی بود. وقتی به سن رشد رسید، وارد مکتبخانه شد و پس از آن در مدرسل ثریا به تحصیل پرداخت. ده‌ساله بود که پدرش دار فانی را وداع گفت و نیابت تولیت مدرسۀ مروی به شخص دیگری واگذار شد. از آن پس روزگار سختی را گذراند و دورۀ متوسطه را در مدرسۀ اقدسیه و دارالفنون طی کرد. در سال 1313 هم‌زمان با تأسیس دانشگاه تهران، وارد دارالمعلمین عالی شد و پس از انتقال استادان به دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران، وارد این دانشکده شد. در این دوره محضر درس بزرگانی چون محمدتقی بهار، بدیع‌الزمان فروزانفر، محمدحسین فاضل تونی، عبدالعظیم قریب و ابراهیم پورداود را درک کرد، در مکتب آنان پرورش یافت و دانشنامۀ لیسانس گرفت. در 1316 دورۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران تأسیس شد و عدۀ معدودی که دارای ذوق و استعداد بودند، برای تحصیل در این دوره پذیرفته شدند. حسین خطیبی، ذبیح‌الله صفا، محمد معین و پرویز ناتل خانلری دانشجویان اولین دورۀ دکترای ادبیات فارسی بودند.

خطیبی موفق شد در سال 1318 درس‌های دورۀ دکتری را به پایان رساند و به تألیف و تنظیم رسالۀ دکتری بپردازد و پس از پنج سال «تاریخ تطور نثر فارسی» را با راهنمایی ملک‌الشعرای بهار به رشتۀ تحریر درآورد. همچنین بعد از دورۀ لیسانس به عنوان دبیر در دانشیار شد و در 1330 پس از درگذشت ملک‌الشعرای بهار، کرسی و مقام استادی ایشان به خطیبی تفویض شد. همچنین در کنار شغل دانشگاهی، مشاغل دیگری را عهده‌دار شد. چندی ریاست کتابخانۀ دانشکدۀ حقوق با او بود، بعد مدیریت روزنامۀ رسمی کشور را بر عهده داشت و در دوران نخست‌وزیری دکتر مصدق نیز مدیرکل دفتر وی بود. همچنین ضمن ارتباط نزدیک با علی‌اکبر دهخدا، مقدمات آماده‌سازی لغتنامه را فراهم کرد و در تقدیم طرحی به منظور طبع و نشر آن با بودجۀ مجلس شورای ملی (دورۀ چهاردهم) همت گماشت و مقدمۀ چاپ نخست جلد اول لغتنامه را نگاشت.

دکتر خطیبی از اوان جوانی تا واپسین سال‌های عمر، در حفظ و نقل اشعار شاعران و نقد و تتبع آثارشان نزد ادبا پرآوازه بود. بارها قریحۀ شاعری خود را آزمود و در دو دهۀ پایانی عمر بابرکتش، چند منظومه به رشتۀ نظم کشید که از آن میان، منظومۀ مفصل او در فرهنگ ایران و نقش زبان فارسی در گسترش آن، با عنوان «ای زبان پارسی افسونگری» قابل ذکر است. در زمینۀ نثر نیز کتاب ارزشمند «فن نثر در ادب پارسی» را که به توصیۀ ملک‌الشعرای بهار در دو جلد به نگارش درآورد، در ردیف آثار ادبی ماندگار جای دارد.

در سال 1326 به تشویق دکتر عبدالله معظمی، به سوی جمعیت شیروخورشید سرخ (هلال‌احمر کنونی) کشیده شد. در 1327 به عضویت هیئت‌مدیره و از اردیبهشت 1328 به سمت مدیرعامل کل جمعیت مذکور برگزیده شد و همکاری افتخاری خود را تا اسفند 1357 ادامه داد. حسن مدیریت دکتر خطیبی در جمعیت، موجب رشد و شکوفایی آن در ابعاد مختلف شد. وی توانست در حوزۀ ملی، به‌سرعت ده‌ها بیمارستان، درمانگاه، آموزشگاه، مؤسسۀ خیریه و مرکز انتقال خون را در شهرها و روستاهای کشور تأسیس کند. همچنین با عشق و علاقۀ وافر به کار داوطلبانه و افتخاری، به شکل‌گیری مؤسسات تحقیقاتی نظیر مرکز مبارزه با سل، مؤسسۀ ساخت دست‌وپای مصنوعی و مرکز مبارزه با سرطان کمک شایانی کرد. همچنین در دوران مدیریت او، ادارۀ بیشتر بیمارستان‌ها و مراکز درمانی وزارت بهداری در شهرستان‌ها و روستا‌ها، به جمعیت شیروخورشید سرخ واگذار شد.

دکتر خطیبی در سال 1342 در دورۀ بیست‌ویکم مجلس شورای ملی، از طرف مردم لار وارد مجلس شد و در همان دوره به نیابت‌ریاست منصوب شد و در ادوار بیست‌ودوم تا بیست‌وچهارم از طرف مردم تهران انتخاب شد و همچنان وکیل و نایب‌رئیس اول مجلس بود.

استاد خطیبی، دانشمندی توانا، ادیبی برجسته و مدیری کاردان بود و پس از سال‌ها خدمت و تلاش صادقانه، در 31 شهریور 1380 پس از یک دورۀ بیماری، به رحمت ایزدی پیوست.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان‌ها، مؤسسات و افراد بسیاری به گردآوری و تدوین تاریخ معاصر ایران به روش‌های مختلف پژوهشی اقدام کردند. عده‌ای با مراجعه به اسناد و کتاب‌ها، به تاریخ‌نگاری پرداختند و گروهی نیز به مقولۀ تاریخ شفاهی توجه نشان دادند و مصاحبه با شخصیت‌های منشأ اثر در دوران معاصر را در دستور کار خود قرار دادند. در این میان سازمان اسناد ملی ایران، با تأسیس ادارۀ آرشیو شفاهی در سال 1371 این فعالیت را آغاز کرد. طی سال‌های اخیر مصاحبه‌های متعددی با شخصیت‌های علمی، سیاسی، فرهنگی و هنری معاصر صورت گرفته که مصاحبه با ادیبان، نویسندگان، شاعران و استادان دانشگاه از آن جمله است.

این کتاب مصاحبۀ تاریخ شفاهی با دکتر حسین خطیبی است که حاصل گفتگویی نوزده‌ساعته با ایشان در یازده جلسه است که از دی 1376 در منزل مصاحبه‌شونده آغاز شد و در شهریور 1377 به پایان رسید.

از جمله مزایای کتاب می‌توان به این موارد اشاره کرد: بیان تاریخچۀ شکل‌گیری دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران؛ شرح ویژگی‌های تهران در دورۀ رضاشاه؛ توضیح دربارۀ مکتب درس بزرگان ادب معاصر در دانشگاه تهران؛ اشاره به روند فعالیت‌های مؤسساتی نظیر فرهنگستان ایران، مؤسسۀ وعظ و خطابه و روزنامۀ رسمی؛ بیان پیشینۀ کمیتۀ بین‌المللی و اتحادیۀ بین‌المللی صلیب‌سرخ؛ شرح آشنایی با جمعیت شیروخورشید سرخ ایران و نخستین اقدامات در این جمعیت؛ اشاره به موقوفات جمعیت و وقف‌کنندگان و نیکوکاران برجسته؛ توضیح دربارۀ احزاب فعال در مجلس بیست‌ویکم تا بیست‌وچهارم؛ شرح نحوۀ تصویب لایحۀ کاپیتولاسیون در مجلس و حاشیه‌های پیرامون آن.

فهرست مطالب کتاب:

سخن ناشر

مقدمه

فصل اول: خانواده و تحصیلات

فصل دوم: کتابخانۀ دانشکدۀ حقوق و لغتنامۀ دهخدا

فصل سوم: پیشینۀ صلیب سرخ و تشکیلات جمعیت شیروخورشید سرخ

فصل چهارم: بیمارستان‌ها و مراکز جمعیت شیروخورشید سرخ

فصل پنجم: سازمان خدمات اجتماعی و مجلس شورای ملی

پیوست‌ها:

1. کارنامه

2. اسناد

3. تصاویر

فهرست منابع

نمایه‌ها