معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ترسیم یک حدفاصل واضح و مشخص میان ایرانیان به طور کلی و بین گروه‌های زبانی، نژادی، مذهبی ... ایلات و طوایف آن به طور خاص کاری دشوار است؛ یادداشت‌های برجای‌مانده از میرزا ابوطالب موسوی، تبار خانوادگی و همچنین مراحل مختلف زندگانی او در حوزه‌های مختلف ایلی نیز از مصادیق بارز این درهم‌تنیدگی است. میرزا ابوطالب از جانب پدری از تیرۀ هابیلی دره‌شوری است که به سادات روستای شیخ هابیل در کهگیلویه نسب می‌برند و مادرش نیز از طایفۀ بابادی بختیاری. پدرش از منشیان تشکیلات خوانین دره‌شوری بود و بر همین اساس بزرگ‌شدۀ قشقایی؛ خودش نیز در تأسی از شغل آباء و اجدادی‌اش، نخست در مقام منشی در خدمت خوانین دره‌شوری بود و در یک مرحله نیز در همین مقام به خدمت خوانین بختیاری درآمد. یادداشت‌های برجای‌مانده از او که بخش اصلی این مجموعه را شکل می‌دهد، نیز از لحاظ موضوعی تنوع و گوناگونی مشابهی را در خود دارد.

دفتر اول که مطالب آن از شعبان 1331 قمری آغاز می‌شود، دربارۀ تلاش میرزا ابوطالب برای همکاری با خوانین بختیاری در چغاخور است که در این زمینه موفق به جلب رضایت آنان می‌شود و نیز اختلاف کیخاهای دره‌شوری با ایلخانی وقت صولت‌الدوله و کشیده شدن این اختلاف به دربار ایالتی در شیراز و جنگ قوای حکومتی با یکی از طوایف ممسنی در این دفتر آمده است.

دفتر دوم که از ماه صفر 1332 قمری در ادامۀ دفتر اول آغاز می‌شود، شامل رفتن میرزا ابوطالب به طرف بهبهان است. اما وی در میانۀ راه با بهادر دیوان که نمایندۀ حاکم بهبهان بود، همکاری می‌کند و به عمل مالیاتی اسدخان باشتنی رسیدگی می‌کند. همچنین در مکانی به نام نازمکان بهادر دیوان با شکرالله خان بویراحمدی دیدار می‌کند. در این دفتر وقایع به صورت روزمره و مختصر نوشته شده است.

نوشته ها و مطالب دفتر سوم که از ماه جمادی‌الاول 1332 قمری آغاز می‌شود، کوتاه است و میرزا ابوطالب اعتراض مردم و اعتصاب بازاریان بهبهان و تحصن در تلگراف‌خانه را می‌نگارد و سپس از استعفای اسکندرخان از حکومت بهبهان و همراهی میرزا با ایشان و رفتن به مناطق بختیاری‌نشین از بهبهان به رامهرمز، فارسان، الیگودرز و سرانجام آمدن میرزا به خانۀ خود در ورق واقع در بخش وردشت شهرستان سمیرم می‌نویسد.

مطالب دفتر چهارم با سه بخش قبل متفاوت است. روزنامۀ سفر میرزا ابوطالب در شوال 1333 قمری آغاز می‌شود. در اینجا میرزا در چغاخور به خدمت خوانین بختیاری می‌رسد و به همراه سالار بهادر در راه رفتن به کرمان جهت کمک به مجاهدان در اصفهان توقف می‌کند. به علت شکست ایرانیان در ساوه و تصرف قم توسط روس‌ها، در نهایت قوای نظامی بختیاری‌ها برای مقابله با نیروهای روسی در دهکرد بختیاری تجمع می‌کنند. در تمام این وقایع میرزا ابوطالب به سالار بهادر خدمت می‌کرد و به رتق و فتق امور می‌پرداخت تا اینکه با رفع خطر حملۀ روس‌ها به خاک بختیاری، میرزا نیز اجازۀ مرخصی می‌گیرد و در تاریخ چهارشنبه هجدهم رمضان سال 1334 قمری به خانۀ خود در منطقۀ قشقایی‌نشین می‌رسد.

دفتر پنجم شامل شرح روزنامۀ سفر میرزا ابوطالب به طرف بهبهان و کهگیلویه در رکاب سالار بهادر می‌شود که در 27 ربیع‌المولود سال 1335 قمری از فارسان مسافرت آغاز می‌شود که در آن زمان سالار بهادر و سالار اکرم متفقاً به حکومت بهبهان و کهگیلویه منصوب شده بودند و به آنجا می‌رفتند که میرزا ابوطالب نیز همراه آنان بود. ایشان در این دفتر منازل سفر خود را بیان و سپس ورود به شهر بهبهان و حکومت 53 روزۀ آنها بازگشت خوانین از بهبهان و رفتن به کیمه و مرخص شدن خود از نزد سالار بهادر را به طور مختصر می‌نویسد.

اساس این تصحیح بر اساس تنها نسخه‌ای است از کتابچه و دفترچه‌ای که نزد سیدمجید موسوی مرتضوی نوۀ میرزا ابوطالب موسوی نگهداری می‌شود. کتابچه که مطالب آن تحت عنوان بخش اول در این کتاب آورده شده است، به قطع جیبی به همت اخلاف میرزا ابوطالب صحافی گردیده که شامل 193 صفحه است. نوع خط نوشتاری این نسخه، ترکیبی از خط نستعلیق و شکستۀ تحریری دارد.

تمام مطالب کتابچه، شامل روزنامۀ خاطرات سفر میرزا ابوطالب است و تنها در پایان، میرزا مخمس معروف «منفجر گشت چو نارنجک حراق اروپ» را از حسن وحید دستگردی اصفهانی که احساسات ملی را بر ضد متفقین در جنگ جهانی اول تحریک می‌نمود، آورده است.

اما دفترچه که مطالب آن با عنوان بخش دوم در این کتاب آورده شده، شامل سه قسمت است که در واقع قسمت‌های دوم و سوم به یکدیگر مرتبط هستند، ولی مطالب و یادداشت‌های ابتدای قسمت دوم و پایان مطالب قسمت سوم این دفترچه به علت افتادگی ناقص است. مطالب این دفترچه شامل دو مطلب است؛ یکی قسمت اول که منتخب و گزیده‌ای از کتاب «جام جم» فرهاد میرزا معتمدالدوله دربارۀ کشف قارۀ آمریکا و تصرف سرزمین اندلس است که به دلیل در دسترس بودن اصل آن از بازچاپ آن صرف‌نظر گردیده است. دیگری قسمت‌های دوم و سوم که شامل روزنامۀ خاطرات میرزا ابوطالب می‌شود.

به لحاظ دستوری، میرزا ابوطالب از علائم دستوری جدید و وارداتی همچون نقطه، کاما، علامت‌های سؤال، تعجب و ... استفاده نکرده، بلکه به شیوۀ سنتی عمل کرده است. در ویژگی‌های نگارشی چون نویسنده سواد مکتبخانه‌ای و شغل میرزایی و منشی‌گری خوانین داشته، برای ارائه و تفهیم هرچه بیشتر مطالب از آیات قرآنی، اشعار عربی و فارسی استفاده کرده است. در نثر نیز میرزا ابوطالب گرچه کلمات فارسی، عربی و حتی ترکی به کار برده، اما در مواردی از کلمات لاتین نیز استفاده کرده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت دبیر مجموعه

مقدمه

بخش اول: روزنامۀ خاطرات سفر میرزا ابوطالب موسوی قشقایی

دفتر اول

دفتر دوم

دفتر سوم

دفتر چهارم

دفتر پنجم

بخش دوم: از دست‌نوشته‌های میرزا ابوطالب که در دفترچه‌ای جداگانه گردآوری گردیده است

ضمائم

نمایه