معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اصناف به عنوان یکی از گروه‌های اقتصادی ـ اجتماعی در بازارها، همواره از عناصر کلیدی و مهم اجتماعی شهری محسوب می‌شدند. در طول سده‌های متمادی در تاریخ ایران، اصناف کارکردهای مختلفی داشتند که از جملۀ آن می‌توان به ساماندهی تولید، نظم بخشیدن به روابط کسب و کار و مقررات مربوط به دادوستد کالا، نظارت عمومی بر اصحاب حرفه‌ها و نظایر آن اشاره کرد. همچنین رؤسای اصناف به نوعی نمایندگی حرفه‌ها و مشاغل بازار را در مقابل نهادهای حکومتی بر عهده داشتند و در این زمینه در مواردی چون تعیین مقدار و پرداخت مالیات، به عنوان نوعی واسطه میان اصناف بازار و نمایندگان حکومت عمل می‌کردند. به همین ترتیب حضور تاریخی اصناف در جامعۀ شهری و بروز کارکردهای متنوع این نهاد تا دورۀ معاصر تاریخ ایران با قوت و ضعف ادامه داشته است.

حکومت پهلوی پس از استقرار و تمرکز قدرت، اصلاحات گسترده‌ای را در عرصه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی در کشور آغاز نمود که جامعۀ ایران را دستخوش تغییرات جدی در زمینه‌های مختلف کرد و بر ارکان گوناگون حیات اجتماعی تأثیر گذارد. اصناف و پیشه‌وران از جمله گروه‌های اجتماعی محسوب می‌شدند که حیات آنان در این روند، دستخوش تغییراتی شد.

ورود نهادهای نوین مدیریت شهری مانند بلدیه، واردات کالاهای خارجی و ناتوانی تولیدکنندگان بومی در رقابت با این کالاها، اتخاذ سیاست‌ها و قوانین مالیاتی جدید و مواجهۀ جامعۀ ایران با تکنولوژی جدید در بسیاری از زمینه‌ها، تنها بخشی از حجم عظیم تحولات این دورۀ تاریخی است که دگرگونی‌هایی در موقعیت شغلی و اجتماعی گروه‌های مختلف جامعه، از جمله اصناف به وجود آورد؛ از جمله در پی این تحولات، برخی اصناف و مشاغل دچار رکود کسب‌وکار شدند و فعالیت برخی دیگر در پی شرایط جدید رونق گرفت. سرنوشت برخی مشاغل و پیشه‌ها نیز دستخوش تغییرات جدی شد.

مطالبات، خواسته‌ها و مشکلات اصناف به عنوان یکی از گروه‌هایی که در مطالعات مربوط به این دوره کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، موضوع اصلی این پژوهش است. در این مجال نارضایتی اصناف به عنوان یکی از گروه‌های اجتماعی در دورۀ پهلوی اول با تکیه بر اسناد عرایض مجلس شورای ملی در دوره‌های ششم تا دوازدهم مجلس شورای ملی (تیر 1305 ـ آبان 1320 ش) و در چند محور از جمله بلدیه و اصناف، مالیات، واردات، انحصار و ورود اتومبیل مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. اصولاً مجلس از آن‌رو که محل وصول عرایض است، در این پژوهش مبنا قرار گرفته است؛ عرایضی که به قصد دادخواهی از عملکرد قوای دیگر وصول می‌شد. بنابراین رابطۀ مجلس و اصناف یا بررسی عملکرد مجلس در ارتباط با اصناف موضوع این کتاب است.

بنابراین در مقدمۀ کتاب به کلیات تحقیق و پژوهش پرداخته شده است. بخش اول دربارۀ ساختار و کارکد سنتی اصناف از آغاز تا دورۀ پهلوی اول است. ساختار درونی اصناف از جمله مناصب، بدنۀ صنفی، کارکردهای اصناف و رابطۀ متقابل اصناف و دولت در ادوار مختلف تاریخی در این بخش بررسی شده است.

بخش دوم کتاب شامل ارزیابی اسناد است که در پنج فصل تنظیم شده است. در فصل اصناف و بلدیه، شکایات بیشتر حول محور عملکرد بلدیه در عرصه‌هایی چون الزام اصناف به رعایت مقررات و نظام‌نامه‌های جدید، وضع عوارض جدید، تعیین تکلیف دربارۀ قیمت و نحوۀ ف5روش محصولات است. اصناف و نظام مالیات‌ستانی و اخذ عوارض محور بعدی است که در آن به ناتوانی اصناف در پرداخت انواع مالیات، نارضایتی از وزارت مالیه و نهادهای تابعۀ آن در چگونگی اخذ و مقدار انواع مالیات، ممانعت از کسب و ناتوانی از پرداخت مالیات به علل مختلف از جمله پایین بودن سطح درآمد، کسادی کسب و واردات بی‌رویۀ کالا اشاره شده است. محور اصناف و انحصار به مشکلات اصناف مرتبط با دخانیات پس از وضع قوانین جدید در حوزۀ انحصار دخانیات می‌پردازد.

در محور اصناف و بحران واردات، ناتوانی اصناف در رقابت با محصولات خارجی و تکنولوژی وارداتی به عللی چون هزینۀ بالای تولدی، تغییر شرایط اجتماعی و عدم رغبت جامعه به کالای داخلی و حجم بالای واردات مورد بررسی قرار گرفته که مجموعۀ این عوامل به ناتوانی آنها در پرداخت مالیات و تأمین معیشت و در نتیجه به نارضایتی منجر می‌شد.

ورود اتومبیل به عنوان یکی از مظاهر تجدد در محور آخر بررسی شده که نشان می‌دهد تمایل جامعه به استفاده از ابزارهای مدرن و ورود تکنولوژی جدید در بسیاری از عرصه‌ها که برای مدرن‌سازی جامعه از حیث اقتصادی و ظاهری صورت گرفت، با به چالش کشیدن بسیاری از ابزارهای سنتی، کسب و کار برخی اصناف قدیمی را با بحران مواجه کرد. در پایان کتاب نیز جمع‌بندی و نتیجه‌گیری مباحث آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

کلیات

بخش اول: ساختار و کارکرد سنتی اصناف در ایران

1. صنف و منشأ آن

2. تاریخچۀ مالیات صنفی و تغییرات آن در دورۀ پهلوی اول

بخش دوم: بررسی و تحلیل نارضایی‌ها

فصل اول: عملکرد بلدیه و نارضایی اصناف

فصل دوم: اصناف و مالیات

فصل سوم: انحصار دخانیات و نگرانی‌های اصناف

فصل چهارم: اصناف و بحران واردات کالاهای مصرفی

فصل پنجم: ورود فن‌آوری جدید (اتومبیل): تهدید برخی مشاغل سنتی حمل و نقل

نتیجه‌گیری

فهرست منابع و مآخذ

پیوست و تصاویر

نمایه