معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

فرایند بازداشت، بازجویی، محاکمه، عفو پای چوبۀ دار، حبس در اردوگاه‌های سیبری، تبعید و دوره ده‌ساله از شهر سنت‌پترزبورگ، هم به ‌زعم خود فیودور داستایفسکی و هم از دیدگاه معاصران و محققان زندگی و آثار داستایفسکی، تأثیر عمیقی بر او گذاشت و نگرش و جهان‌بینی‌اش را دگرگون کرد. داستایفسکی در نیمه‌شب بیست‌وسوم آوریل سال 1849 در خانه‌اش بازداشت شد. او و هم‌فکرانش به اقدام علیه نظام حاکم بر روسیه و براندازی متهم شدند، ماجرایی که به «جریان محفل پتراشفسکی» معروف شد.

محور اصلی محفل پتراشفسکی در واقع سوسیالیسم اتوپیایی بود. میخائیل پتراشفسکی ـ فعال اجتماعی و سیاسی ـ از پاییز سال 1845 دوستان و هم‌فکران تحول‌خواه خود را در منزل شخصی‌اش گرد هم می‌آورد. این نشست‌ها از بهار سال 1846 به صورت منظم هر جمعه شب برگزار می‌شد. بیشتر این مهمانان را متفکران جوان و تحول‌خواه تشکیل می‌دادند: افسران، کارمندان دولت، دانشجویان، نویسندگان و شاعران که در میان آنها می‌توان از این شخصیت‌ها نام برد: الکساندر بالاسوگلو، نیکلای دانیلفسکی، داستایفسکی، والریان مایکوف، الکسی پلشیف، میخائیل سالتیکوف ـ شدرین، الکساندر پالم، نیکلای گریگوریف، فیودور لؤف، نیکلای ممبللی و .... . اعضای این جریان تئوری‌های اقتصادی و سیاسی را بررسی می‌کردند. توجهشان پیش از هر چیز، به تئوری شارل فوریه معطوف بو.د در سایۀ انقلاب‌هایی که طی دهۀ چهل قرن نوزدهم در اروپا رخ داده بود، حکومت تزاری به نشست‌های پتراشفسکی بسیار حساس شد. از ماه مارس 1849، مأمور مخفی وزارت امور داخله، پیوتر آنتونللی به جلسات «جمعه‌شب‌های پتراشفسکی» راه پیدا می‌کند. بر اساس گزارش‌ها نیمه‌شب بیست‌وسوم آوریل، سی‌وشش نفر از کسانی که پای ثابت این نشست‌ها بودند، از جمله داستایفسکی در منازلشان دستگیر شدند. در چارچوب این پرونده در مجموع 122 نفر دستگیر شدند.

فرایند بازجویی و محاکمۀ داستایفسکی و دیگر اعضای محفل پتراشفسکی حدود هشت ماه طول کشید. بعد از اتمام بازجویی‌ها، به فرمان تزار نیکلای اول، دادگاه ویژه‌ای تحت عنوان «کمیسیون قضایی ارتش» تشکیل شد و از سی‌ام سپتامبر کار خود را دربارۀ این پرونده آغاز کرد. این کمیسیون پانزده نفر از جمله داستایفسکی را به جرم خواندن، گزارش ندادن و توزیع نامه‌های ضددینی و ضدحکومتی بلینسکی به تیرباران محکوم کرد. دادگاه تجدیدنظر در تاریخ سیزدهم نوامبر لغو مجازات اعدام را برای محکومان این پرونده پیشنهاد کرد و تزار نیکلای اول با تخفیف مجازات اعدام و تبدیل آن به حبس در اردوگاه‌های کار اجباری در سیبری موافقت کرد. با دستور مستقیم تزار، حکم اعدام داستایفسکی ابتدا به هشت سال حبس در اردوگاه کار اجباری و سپس به چهار سال حبس در اردگاه به‌علاوۀ چهار سال خدمت نظامی با عنوان سرباز وظیفه تخفیف یافت.

داستایفسکی در ژانویۀ سال 1854 از اردوگاه آزاد شد. یک ماه در شهر اومسک اقامت داشت و در فوریۀ همان سال به عنوان سرباز وظیفه به گردان هفتم سیبری منتقل شد. پس از مرگ نیکلای اول در سال 1825، داستایفسکی شعری در رثای تزار خطاب به ملکه الکساندرا بیوۀ تزار نیکلای اول نوشت و مراتب ارادت و وفاداری خود به نظام تزاری را به اطلاع ایشان رسانید. چندی بعد ترفیع رتبه یافت و درجۀ افسری گرفت و از حقوق شهروندی ابتدایی برخوردار شد. در تاریخ هفدهم آوریل 1857 به موجب حکم تزار الکساندر دوم از او دیگر اعضای محفل پتراشفسکی اعادۀ حیثیت شد و اجازۀ چاپ آثار داستایفسکی صادر شد.

اما این کتاب شامل دو بخش است. در بخش اول توضیحات داستایفسکی دربارۀ پروندۀ خود و دیگر اعضای محفل پتراشفسکی آمده است. بخش دوم هم شامل مشروح بازجویی‌هایی است که طی فرایند رسیدگی به پروندۀ محفل پتراشفسکی، از داستایفسکی شده است. خود نویسنده این بازجویی‌ها را بعدها در سال 1860 بازنویسی کرده و توضیحاتی نیز به صورت موردی به آنها افزوده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

توضیح‌نامۀ فیودور داستایفسکی دربارۀ اتهامات پروندۀ خود و دیگر اعضای محفل پتراشفسکی

بازجویی رسمی اولیه از فیودور میخایلویچ داستایفسکی

بازجویی تفصیلی از فیودور میخایلویچ داستایفسکی

بازجویی‌های کمیسیون قضایی ارتش از فیودور میخایلویچ داستایفسکی

اعترافات داستایفسکی دربارۀ پروندۀ و.ر. زوتوف

اعترافات داستایفسکی دربارۀ پروندۀ و.ن. مایکوف

اعترافات داستایفسکی دربارۀ پروندۀ ن. آ. ماردوینوف

اعترافات داستایفسکی دربارۀ پرونده‌های روماشوف، سالتیکوف، بردیایف، یاشویل و کالسکه‌چی‌ها: فدوت، میخائیل یاکولیویچ و بلیوم

اعترافات داستایفسکی دربارۀ افراد مرتبط با پرونده

تعهدنامۀ داستایفسکی در کمیسیون قضایی ارتش

حکم دادگاه قضایی ارتش دربرۀ پروندۀ داستایفسکی

یادداشت داستایفسکی دربارۀ لحظه و نحوۀ دستگیری‌اش