معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

آیا احساس برادری میان خالقان آثار امکان‌پذیر است؟ ملاقات و گاهی دوستی میان دو هنرمند، خارج از آثاری که خلق می‌کنند و در آنها شکوفا می‌شوند، واقعاً ممکن نیست و شاید به همین دلیل باشد که خواندن نامه‌نگاری‌های نویسندگان خواننده را مأیوس می‌کند. ژولین گراک در کتاب «موقع خواندن و نوشتن» اشاره می‌کند که نامه‌نگاری دو نقاش ـ ماتیس و بونار را مثال می‌زند ـ تا چه اندازه می‌تواند شبیه نامه‌نگاری «دو راهب بندیکت یباشد که با نزاکت دربارۀ پیشرفت کارهای مشابه‌شان با همدیگر صحبت می‌کنند، بدون خودخواهی و نظرتنگی به هم کمک می‌کنند تا حقیقت را از نزدیک لمس کنند». او دربارۀ شار و کامو نوشته است: «در سال‌های پس از جنگ، کمی کامو و شار را شناختم. پیش از آن رسالۀ «ادبیات جسورانه» را در مجله‌شان امپدوکل، چاپ کرده بودم. هنوز هم با آثار هر دوی‌شان به‌غایت احساس نزدیکی می‌کنم و همچنین گذر ایام آثار این دو دوست را، که این قدر ظاهرشان متفاوت با یکدیگر است، به هم نزدیک می‌کند».

آلبر کامو (1913 ـ 1960) و رُنه شار (1907 ـ 1988) از نسل اسطوره‌های ادبیات قرن بیستم فرانسه‌اند. اولی نویسنده‌ای جریان‌ساز و دومی یکی از قله‌های شعر مدرن جهان. آنها در دوستی نسبتاً طولانی‌شان به هم نامه‌هایی نوشتند که درون‌مایۀ بسیاری‌شان روایت‌هایی است از رنج و دغدغه‌های‌شان در باب جهان. برای کامو و شار این نامه‌نگاری صرفاً گپ‌و‌گفتی کاغذی نیست، بلکه انگار خبر دارند در آینده آنها را بازخواهند خواند. نامه‌ها از سال ۱۹۴۶ آغاز و تا ۱۹۵۹ ادامه پیدا می‌کند؛ چند ماه قبل از مرگ کامو. فرانک پِلانی در مقدمۀ خواندنی کتاب نشان می‌دهد که چگونه این دو هنرمند بزرگ از حد آشنایی فراتر می‌روند و تبدیل به رفقایی می‌شوند که انگار آرمان و رنجِ مشترکی دارند.

تصور دقیقی از گفتگوی شار و کاموی قبل از جنگ وجود ندارد؛ چراکه این دو مرد و آثارشان خیلی دور از هم بودند. شار در سنگر سرست برای اولین بار نام کامو را شنید. رهگذری رمان «بیگانه» را به او داد. اما ملاقاتی میسر نشد، همان‌طور که شار نوشته است، به دلیل شرایطی که مانع شد در مورد کتاب این نویسندۀ ناشناس به قدر کافی خیال‌پردازی کند. رنه شار در مؤخرۀ «نوادگان خورشید» به یاد می‌آورد که نگاهی به رمان انداخته، اما «احساس عمیقی در او به وجود نیاورده بود». با این حال از همان هنگام نهر مشترکی میان‌شان جاری شد.

این دو مرد، این دو هنرمند، به دلیل آثار و انتظارات‌شان به‌شدت تنها هستند، اما منزوی نیستند. آنها کم‌کم به قول رنه شار «پس‌کرانۀ» مشترکی می‌یابند، نوعی خاک وطن که چشم‌اندازش حوالی لیل‌سورسورگ و به طور کلی‌تر وکلوز است؛ جایی میان وانتو و لوبرون.

در پی دیدارهایشان رابطۀ دوستی شکل گرفت؛ اما رنگ‌وبوی خاص این دیدارها می‌تواند دوستی را به برادری بدل کند. آنها صرفاً دو فرد عادی نیستند که در سال 1946 با هم دیدار کرده باشند، بلکه دو هنرمند بزرگی‌اند که با وجود تفاوت‌های فاحشی که با یکدیگر دارند؛ ولی در این «نهر زیرزمینی» که فقط آثارشان می‌توانند به ما نزدیک شوند، هم‌نظر می‌شوند. دوستی آنگاه دستاوردی می‌شود که از شخص فراتر می‌رود و به فضای هر کدام در مقام هنرمند وسعت می‌بخشد. رنه شار در نامه‌ای مورخ سوم نوامبر سال 1951 می‌نویسد: «تصور می‌کنم که احساس برادری‌مان، از همه لحاظ، از تصور و احساس‌مان فراتر می‌رود». اگر همان‌طور که کامو می‌نویسد: «ناگهان احساس می‌کنیم که بالاخره چند نفریم ....»، این برادریِ برخاسته از تحسین و شناخت به خلوت خالق احترام می‌گذارد. با این همه، همان‌طور که «میل سرودن شعر دست نمی‌دهد مگر آنکه رفقای کمیاب به آن بیندیشند و آن را احساس کنند»، در لحظات تردید نگارش یک اثر فقط می‌توان به «دوست [تکیه کرد]؛ دوستی که می‌داند و می‌فهمد و خود نیز در همین مسیر قدم برمی‌دارد».

نامه‌نگاری رنه شار و آلبر کامو کمی بیشتر از دوازده سال ادامه یافت. دو دوست مرتب همدیگر را می‌دیدند (اما کمتر از چیزی که هر دوی‌شان دوست داشتند). بنابراین نامه‌نگاری‌شان نامنظم است. شار بر خلاف کامو به‌ندرت نامه‌هایش را تاریخ زده، به‌ویژه از سال 1956، یعنی زمانی که کامو برای مدت زیادی در خیابان شانالی در پاریس ساکن شد؛ در همان مجتمعی که رنه شار هم آنجا زندگی می‌کرد. بیشتر اوقات فقط نام روز در نامه ذکر شده است.

اولین و بیشترین بخش این چاپ، شامل نامه‌هایی است که نویسنده‌شان آنها را تاریخ زده و نامه‌هایی که گردآورنده توانسته با اطمینان در ترتیب زمانی جای دهد. در پایان این مجموعه، دستۀ کوچکی از نامه‌هایی جمع‌آوری شده که می‌توانند مربوط به یک دورۀ مشخص باشند و در دستۀ دیگری نامه‌های بی‌تاریخ جای داده شده‌اند. تمام عناصر بازسازی شده و تاریخ‌ها در کروشه آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

یک توضیح

سپاس‌گزاری

مقدمۀ فرانک پلانی

نامه‌ها

پیوست‌ها

رویدادشمار

پی‌نوشت‌ها

نمایه