معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نوشتن و ثبت و ضبط حوادث به صورت سال‌شمار در فرهنگ ایرانی به‌ویژه در دوران اسلامی پیشینه‌ای دیرینه و بارور دارد. در نسخۀ عربی کتاب «الکامل فی التاریخ» نوشتۀ ابن اثیر که وقایع تاریخ عمومی جهان را تا سال 628 به صورت سال‌شمار در کتاب خود آورده و در نسخۀ فارسی کتاب «مجمل فصیحی» اثر فصیح خوافی، یک نوع سال‌نگاشت است که به شیوه‌ای کاملاً علمی و با دقتی نسبی فراهم آمده است.

سال‌شمار یا کرونولوژی هم در ایران و هم به صورت نوین آن در غرب عمدتاً برای ثبت وقایع تاریخی به کار می‌رفته است؛ نمونۀ اخیر اینگونه کتاب‌ها در فارسی دو کتاب «کرونولوژی تاریخ ایران» از بهاءالدین پازارگاد و «روزشمار تاریخ ایران، از مشروطه تا انقلاب اسلامی» از باقر عاقلی است که اولی عمدۀ وقایع تاریخ ایران از ادوار پیش از تاریخ تا عصر حاضر و دومی ریز وقایع انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی را در خود جای داده است.

دیدن مراحل فرازوفرود مکتب‌ها و جریان‌های ادبی و آگاهی از کم‌وکیف وقایع مرتبط و آدم‌ها و چهره‌هایی که دست به تألیف و تصنیف آثار ادبی زده‌اند یا آثار و کتاب‌ها و رسائلی که در هر دوره و در شکل جزئی‌تر آن در هر سال و ماه و روز پدید آمده است، پژوهشگر را در رسیدن به تجزیه و تحلیلی درست و گویا از حوادث ادبی یاری می‌کند؛ اغلب این مسائل در لابلای انبوع اطلاعات لازم و نالازم که در کتاب‌های تذکره و تاریخ ادبیات بدون تحلیل و ارتباط با یکدیگر انباشته شده، گم و از دیده‌ها پنهان مانده است. بسیاری از حوادث هم به دلیل ماهیت آنها وارد کتاب‌های تذکره و تاریخ ادبیات نشده و به صورت اطلاعات برون‌متنی در خلال کتب و نشریات گم می‌شود و در نتیجه از دسترس پژوهنده به دور می‌ماند و راه را بر شناخت و اشراف درست بر آثار ادبی دوره‌ها و شیوۀ تکوین و سیر تکاملی آنها می‌بندد. همۀ این ارزش‌ها در روزشماری از نوع آنچه در این کتاب فراهم آمده، بی‌واسطه و آشکارا بر خواننده عرضه می‌شود و راه را برای کارها و تجزیه و تحلیل‌های بعدی و نتیجه‌بخش هموار می‌سازد. بنابراین به دست دادن تصویر روشنی از گذرگاه‌ها و اوج و فرودهای جریان ادبیات فارسی، روشن شدن مسائل و جریان‌های تاریخی و زبانی، هموار شدن راه برای پژوهش‌های بنیادی دیگر، آشکارشدن ضعف‌ها و کمبودها و برجسته شدن افراد و آثار شاخص از دلایل ضرورت پژوهش این کتاب بوده است. افزون بر این، این کتاب می‌تواند منبعی برای شناسایی و برجسته‌سازی مراحل، کتاب‌ها، اشخاص اثرگذار و حوادث زندگی آنها باشد که از روی آن بتوان برای بزرگداشت مفاخر و مقایسۀ آثار برجسته یا مقایسه با آثار همگن و هم‌زمان آن در ادبیات دیگر ملل استفاده کرد. وجود این کتاب مرجع می‌تواند راه را برای پژوهش‌های بنیادین بعدی و از آن جمله ترسیم نقشۀ تکامل ادبیات و بعدها جغرافیای پراکندگی آثار فارسی هموار کند.

نویسندگان در این کتاب روزشمار زبان و ادبیات فارسی را از زمانی که اسناد و مدارک مکتوبی از آن باقی است، تا روزگار کنونی به دست داده‌اند؛ به این ترتیب از 3500 سال قبل از میلاد که بشر آغاز به نوشتن کرد، به عنوان پیش‌درآمد و بعد هم از 640 قبل از میلاد که قدیمی‌ترین کتیبۀ فارسی باستان یعنی کتیبۀ آریارمنه موجود است، تا سال 1390 هجری شمسی وقایع و مسائل مربوط به زبان و ادبیات فارسی در این روزشمار فراهم آمده است.

از نظر موضوعی مبنای کار، رویدادها، مسائل، آثار، زادروزها و درگذشت‌های رجال ادبی بوده است؛ اما گاهی به ضرورت ارتباطی که به تشخیص نویسندگان وجود داشته، پاره‌ای رویدادهای صرف تاریخی، فرهنگی و تمدنی حتی از ملل و اقوام مجاور هم در این روزشمار آمده است.

از نظر جغرافیایی زبان و ادبیات فارسی به‌ویژه در گذشته‌ها پهنۀ وسیعی از اقصای هند و بخش‌های غربی چین تا منتهالی شمالی آسیای مرکزی، تمام افغانستان و پاکستان و بنگلادش فعلی و نیز همۀ آسیای صغیر و قفقاز تا سواحل مدیترانه را دربر می‌گرفته است و برای مورد توجه قرار دادن جریان‌های مؤثر در تحول ادبیات فارسی، باید به همۀ این مناطق در همۀ دوره‌ها توجه داشت. به همین دلیل در این کتاب کوشیده شده تا حد امکان از ادبیات فارسی بیرون از مرزهای کنونی کشور غفلت نشود و مهم‌ترین رویدادها و آثار مربوط به آن هم آورده شود.

مطالب از نظر موضوع به هفت بخش اصلی تألیفات، ترجمه‌ها، تحریرات، زادروزها، درگذشت‌ها، رویدادها و انتشارات تقسیم شده است. در جایی که تعدد رویدادها وجود داشته، از دو زیرمجموعۀ رویدادهای تاریخی مرتبط و رویدادهای علمی ـ فرهنگی یاد شده است. رویدادهای تاریخی مرتبط شامل تمامی وقایعی است که به طور غیرمستقیم بر جریان تاریخ ادبیات اثر گذاشته و رویدادهای علمی ـ فرهنگی مقاطع و وقایعی بوده است که دربردارندۀ فعالیت‌های علمی یا جریانی مؤثر بر فرهنگ و ادب فارسی بوده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

محدودۀ پژوهش

روش تحقیق

شیوۀ کار

روزشمار زبان و ادبیات فارسی

کتاب‌نامه