معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دستور زایشی در میانۀ دهۀ 50 میلادی توسط نوام چامسکی پایه‌گذاری شد و از آن زمان تاکنون نام‌های متعددی به خود گرفته است؛ نام‌هایی چون دستور گشتاری، دستور گشتاری زایشی، دستور چامسکیایی و نظریۀ اصل‌ها و پارامترها. دستوری که در این کتاب دستور زایشی خوانده شده، در طول این سال‌ها تغییرات زیادی به خود دیده است. در آغاز نظریۀ معیار، نظریۀ معیار گسترش‌یافته، نظریۀ معیار گسترده اصلاح‌شده و به دنبال آن نظریۀ حاکمیت و مرجع‌گزینی برای مدت‌زمان طولانی نظریۀ برجستۀ این دستور شد تا در نهایت امروزه کمینه‌گرایی یا همان برنامۀ کمینه‌گرا به عنوان گرایش غالب این دستور مطرح است. دستور زایشی شاخه‌های فرعی متعددی نیز دارد که از این میان می‌توان دستور رابطه‌ای، دستور مقوله‌ای، دستور واژی ـ نقشی، دستور ساخت گروهی هسته بنیان و دستور ساخت‌مدار اشاره کرد.

با وجود تمامی تغییراتی که دستور زایشی از آغاز راه خود تا به امروز به خود دیده است، همچنان بر اساس نظریۀ اصل‌ها و پارامترها استوار است و حتی زمانی که کمینه‌گرایی خوانده می‌شود، باز هم نظریۀ اصل‌ها و پارامترها مطالعه می‌گردد.

زیربنای این دستور را این اصل شکل می‌دهد که مجموعه‌ای از فرایندهای ناخودآگاه ذهنی که بخشی از قوای شناختی ماست (و شبیه برنامۀ کامپیوتر است) جمله‌های زبان را تولید می‌کند؛ وظیفۀ نظریۀ نحوی، ارائۀ انگاره‌ای از این فرایندهاست. به بیان دیگر نظریۀ نحوی باید نشان دهد ناخودآگاه ما چه دانشی از نحو زبان ما دارد. ابزار بازنمایی این فرایندها در دستو زایشی، قاعده‌های ساخت سازه‌ای نامیده می‌شود. این قاعده‌ها به ما می‌گوید چطور کلمه‌ها گام‌به‌گام در ذهن ما کنار هم چیده می‌شوند و جمله‌ها را می‌سازند. بدین ترتیب نحو زایشی در واقع شاخه‌ای از روان‌شناسی شناختی است. یکی از شواهد عینی وجود چنین قاعده‌های ذهنی، توانایی قضاوت دستوری در گویشوران هر زبان است. چنین توانایی اشاره به وجود توانش زبانی در گویشوران زبان دارد.

در دستور زایشی فرضیه‌های متعددی طرح شده است. برخی همان صورت ابتدایی خود را تا امروزه حفظ کرده‌اند و به نظریه تبدیل شده‌اند و برخی دیگر در طول زمان بازنگری و برخی نیز رد شده‌اند. چامسکی نظریه‌های زبانی مطرح در این دستور را برخوردار از سه سطح کفایت برمی‌شمارد. اگر نظریه‌ای تنها پاسخگوی داده‌های زبانی گردآوری‌شده در یک پیکرۀ زبانی باشد، آنگاه آن نظریه و دنبال آن دستور، از سطح کفایت مشاهده‌ای برخوردار است. بدیهی است چنین سطحی از کفایت، به کار رسیدن درک روشنی از قوای شناختی انسان نمی‌آید.

این کتاب برای دانشجویان رشتۀ زبان‌شناسی مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری و نیز علاقمندان به آشنایی با نحو زایشی به زبان فارسی به رشتۀ تحریر درآمده است و تلاش دارد مفاهیم مطرح در نظریۀ حاکمیت و مرجع‌گزینی را به ساده‌ترین روش ممکن معرفی کند. پایۀ این کتاب برگردان هگمن با نام «مقدمه‌ای بر نظریۀ حاکمیت و مرجع‌گزینی» و کارنی با عنوان «نحو: مقدمه‌ای زایشی» است. اما با این وجود نمی‌توان آن را ترجمۀ صرف نامید.

در این کتاب خواننده ابتدا با مقدمه‌ای دربارۀ پایه‌های نظری دستور زایشی آشنا می‌شود و در ادامۀ نظریۀ ایکس تیره (و به تبع آن روش رسم نمودار درختی در این دستور)، نظریۀ تتا، نظریۀ حالت، نظریۀ مرجع‌گزینی، نظریۀ نظارت، حرکت هسته به هسته، حرکت موضوع، حرکت پرسشی، مقوله‌های تهی و کمینگی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. پایان‌بخش این کتاب، مقدمه‌ای بر برنامۀ کمینه‌گراست. با مطالعۀ این کتاب انتظار می‌رود دانشجویان و سایر مخاطبین، در تجزیه و تحلیل مباحث مختلف نحوی در چارچوب نظریۀ حاکمیت و مرجع‌گزینی مهارت پیدا کنند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: زیربنای نظری دستور زایشی نظریۀ اصل‌ها و پارامترها

فصل دوم: نظریۀ ایکس تیره

فصل سوم: نظریۀ تتا

فصل چهارم: نظریۀ حالت

فصل پنجم: نظریۀ مرجع‌گزینی

فصل ششم: نظریۀ نظارت

فصل هفتم: حرکت گروه اسمی

فصل هشتم: حرکت پرسشی

فصل نهم: مقوله‌های تهی

فصل دهم: صورت‌های منطقی

فصل یازدهم: موانع

فصل دوازدهم: پایان‌بندی نظریۀ حاکمیت و مرجع‌گزینی

فصل سیدهم: کمینگی نسبی

فصل چهاردهم: برنامۀ کمینه‌گرا

کتاب‌نامه

واژه‌نامه

نمایه