معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

چرا هیچ زنی کارگاه شعر نداشته است؟ در تاریخ شعر معاصر حتی یک نمونه هم وجود ندارد. شاید چون جامعۀ شعرخوان ما باور ندارد شاعر زن تجربه‌ای برای انتقال داشته باشد و حرف حسابی برای زدن. می‌توان از برخی تحلیل‌ها نتیجه گرفت شعر زنان نوشته می‌شود فقط برای اینکه نوشته شود، نه خوانندۀ چندانی دارد و نه به آن به عنوان بخشی از بدنۀ ادبیات معاصر توجهی می‌شود. شاعران زنی که جامعۀ ادبی ما آنها را تمام و کمال پذیرفته باشند، از تعداد انگشتان یک دست بیشتر نیستند. این کتاب بر آن است که می‌توان برای شعر زنان به عنوان یک اقلیت، ویژگی‌های مشخصی یافت؛ چراکه اعضای هر اقلیتی به شکل طبیعی شروع به ایجاد مؤلفه‌های مشترکی می‌کنند تا از این طریق برای خود هویتی دست‌وپا کنند.

فهم عمومی دربارۀ جنسیت و زبان قرن‌ها پیش از آنکه علما و دانشمندان زبان به آن بپردازند، نزد تودۀ مردم آغاز شده بود. در مراجعه به بسیاری از زبانزدها درمی‌یابیم شرایط اجتماعی که در خلق آنها دخیل بوده‌اند، به‌نوعی درگیر تقاوت‌های جنسی‌اند و کفۀ این تفاوت نیز به نفع مردان سنگینی می‌کند. در فصل نخست این کتاب ضمن نگاهی به تاریخچۀ زبان و جنسیت، آرای برخی از گروه‌ها از قبیل قوم‌شناسان و مردم‌شناسان و زبان‌شناسان و فمینیست‌ها دربارۀ زبان و جنسیت بررسی شده است.

نوشتار زنانه عمر درازی ندارد. اگر به سرتاسر تاریخ نگریسته شود، تالارهایی باشکوه از نوشته‌های علوم مختلف یافت می‌شود که داستان آنچه بر انسان گذشته را ثبت کرده‌اند؛ اما در بیشتر این منابع زنان یکسر غایب هستند، نه‌تنها در مقام آفرینندگی بلکه حتی در مقام باشندگی. آنجا هم که از آنها به عنوان قهرمان‌های فرعی تراژدی‌ها نام برده می‌شود، با زنانی عجیب و غریب واجه‌ایم که رنگی از واقعیت بر چهره ندارند. فصل دوم کتاب که اختصاص به بررسی نوشتار زنانه دارد، آرای چهار تن برای تبیین این مفهوم بررسی شده‌اند که عبارتند از: ویرجینیا وولف، دوبووار، ژولیا کریستوا، و هلن سیکسو.

«قدرت گفتگو» را می‌توان فصل الخطابی دانست دربارۀ مسئلۀ سلطه. «قدرت گفتگو» پیش از آنکه کتابی دربارۀ زبان و جنسیت باشد، کتابی دربارۀ زبان است؛ توصیفی است از آنچه به عنوان زبان زنده و کاربردی در جریان است. به سبب همین رویکرد بی‌طرفانه است که کتاب با توضیح راه‌های اعمال قدرت و چگونگی کاربست سیاست در زبان آغاز می‌شود. لیکاف در سه فصل نخست این کتاب به بیان رابطۀ زبان، سیاست و قدرت می‌پردازد و البته از همان ابتدا بحث زنان را نیز پیش می‌کشد. از نظر او گویشوران مغلوب را زنان شکل می‌دهند و در گفتار آنها مشخصه‌هایی تکرار می‌شود. او این مشخصه‌ها را در چهارده گروه دسته‌بندی می‌کند. ویژگی‌های چهارده‌گانۀ برشمردۀ لیکاف در فصل سوم این کتاب بررسی شده است.

در فصل چهارم کتاب، نویسنده شمایی کلی از تاریخ ادبیات زنان در ایران را بیان کرده تا مقدمه‌ای باشد برای ورود به بحث اصلی در فصل پنجم کتاب. در فصل پنجم، نویسنده به دنبال یافتن ویژگی‌های تکرارشونده در شعر زنان در بازۀ زمانی معینی از سال 1330 تا 1390 است؛ از این‌رو حاصل کار او به‌نوعی با سبک‌شناسی ارتباط دارد. در واقع نویسنده به دنبال مؤلفه‌هایی می‌گردد که تنها در صورت تکرار اهمیت پیدا می‌کنند. نظریۀ تسلط به عنوان اساس این پژوهش، به گفتۀ لیکاف کلام زنان سفیدپوست آمریکایی طبقۀ متوسط را دربر می‌گیرد؛ در نتیجه تلاش شده با درنظر داشتن تفاوت اجتماعی جامعۀ ایران و جامعۀ آمریکای دهۀ هفتاد، ویژگی‌هایی که لیکاف برشمرده است، تا جای ممکن بومی‌سازی شود. سپس بسامد این ویژگی‌ها در شصت دفتر شعر از پانزده شاعر تعیین شده است. این شاعران عبارتند از: فروغ فرخزاد، طاهره صفارزاده، مینا دستغیب، بتول عزیزپور، خاطره حجازی، فرشته ساری، ندا ابکاری، نازنین نظام‌شهیدی، رزا جمالی، گارناز موسوی، پگاه احمدی، روجا چمنکار، بهاره رضایی، رویا زرین و سارا محمدی اردهالی.

فصل پایانی کتاب اختصاص به تحلیل داده‌های پژوهش دارد. نویسنده معتقد است مواردی را می‌توان به عنوان ویژگی‌های تکرارشونده یا معنادار در شعر معاصر زنان برشمرد که از جملۀ آنها عبارتند از: استفاده از سه‌نقطه و سطر سفید برای نمایش لکنت، اضطراب، جملات ناتمام و ....؛ استفاده از جملات پرسشی؛ اشاره به جنسیت؛ بیان فرایند نوشتن؛ استفاده از قیدها و صفت‌های تشدیدکننده برای افزایش تأثیر کلام؛ تکرار واژه، حرف، عبارت یا جمله؛ استفاده از واژگان غیرفارسی با املای فارسی یا لاتین؛ وجود آهنگ مردد با استفاده از ادات مفید معنی شک یا افعال بیان تردید؛ گرایش به لحن گفتار در شعر؛ استفاده از واژگان متعلق به حوزۀ زنان.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: تاریخچۀ زبان و جنسیت

فصل دوم: نوشتار زنانه

فصل سوم: لیکاف و قدرت گفتگو

فصل چهارم: مختصری در باب شعر زنان ایران

فصل پنجم: معرفی شاعران مورد بررسی و ویژگی‌ شعرهایشان

فصل ششم: تحلیل داده‌ها

منابع