معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

آندری ولوس (زادۀ 1955) در اواخر دهۀ 1990 در خودزندگی‌نامۀ کوتاهی نوشت: «همۀ آنچه می‌توانم دربارۀ خودم بگویم در چند سطر می‌گنجد. در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، به دنیا آمدم. آنجا مدرسه را تمام کردم. در پژوهشکدۀ نفت درس خواندم .... متخصص ژئوفیزیک شدم. حتی مدتی در همین رشته کار کردم. در جوانی شعر می‌سرودم؛ گاهی چاپشان می‌کردند. مدت‌ها به ترجمۀ شعر از تاجیکی مشغول بودم. اولین داستانم حدود .... حتی یادم نمی‌آید چند سال پیش منتشر شد؛ ده؟ دوازده؟ بعد نوبت به کتاب نثرم رسید. خلاصه، زندگی پیش می‌رود و تمامش هم وقف ادبیات نشده است. لابد برای همین است که دوستانم دربارۀ من می‌گویند: همانی است که نویسندگی هم می‌کند». و البته به نظر می‌رسد از آن زمان تاکنون بخش بیشتری از زندگی ولوس وقف ادبیات شده است.

نخستین رمان ولوس با عنوان «خرم‌آباد» (2000) برندۀ جوایز معتبری شد؛ مانند جایزۀ دولتی فدراسیون روسیه (زیرنظر دستگاه ریاست‌جمهوری این کشور) و آنتی بوکر (جایزه‌ای که باریس بیریزوفسکی فعال سیاسی بنیان گذاشت و مبلغش به شکلی نمادین یک دلار بیشتز از جایزۀ بوکر بود). پس از این رمان نیز اغلب رمان‌های او مانند «انیماتور» (2005)، «فاتح» (2008) و «بازگشت به پنج‌رود» (2013) نامزد یا برندۀ جوایز ادبی معتبر روسیه شدند. در این میان بزرگ‌ترین موفقیت از آنِ «بازگشت به پنج‌رود» بود که در همان سال 2013 برندۀ جایزۀ معتبر بوکر روسی شد.

«بازگشت به پنج‌رود» شرح و توصیفی است هنری بر احوال رودکی شعار نامدار ایرانی و اوضاع زمانۀ او در نخستین سال‌هایی که ایرانیان فرارودان رفته‌رفته می‌کوشیدند خود را از زیر یوغ دستگاه خلافت بغداد رها سازند.

نویسنده در یادداشت پایانی خود تصریح کرده است که هدفش به هیچ‌وجه نوشتن کتابی مستند یا تحقیقی دربارۀ رودکی نبوده و از این‌رو نباید در آن به دنبال صحت‌وسقم واقعیات و نکات تاریخی بود، بلکه باید متن را همانند رمانی خیالی خواند. بسیاری از وقایع یا شخصیت‌های کتاب زمینۀ تاریخی و مستند دارند و بسیاری دیگر کاملاً خیالی‌اند و بسیاری از اوقات تشخیص مرز خیال و واقعیت کاری دشوار یا حتی ناممکن می‌نماید.

حقیقت آن است که ولوس گذشته از مطالعۀ گسترده دربارۀ خود رودکی، با بسیاری از منابع شرقی و ایرانی از قبیل «تاریخ بخارا»ی نرشخی، «نصیحة الملوک» غزالی، «سیرالملوک» خواجه نظام‌الملک طوسی و ... آشناست و از آنها در نگارش رمان بهره جسته است؛ اما پیوسته باید به یاد داشت که رودکی و شرح زندگی و زمانۀ او برای نویسنده فقط محمل و دست‌مایه‌ای است برای بیان تأملاتش در باب موضوعات مختلفی مانند سیاست و حکمرانی، تقریب مذاهب، هنر شاعری. دیگر کار مهم نویسنده ثبت برخی از آیین‌ها و باورهای مربوط ازدواج، خاک‌سپاری، زایمان و نیز حکایت‌ها و داستان‌های محلی است که از منابع مختلف گرد آمده‌اند.

زبان این کتاب همانند محتوای آن آمیزه‌ای از سبک‌های مختلف زبانی است. وفور واژه‌های تاجیکی و فارسی در آن برای خوانندۀ روس نوعی غرابت ایجاد می‌کند که در برگردان فارسی تا اندازه‌ای از میان می‌رود؛ به همین سبب کوشیده شده برای ایجاد غرابت برخی از واژه‌های قدیمی و دور از ذهن همانند دستارخوان، موزه، میان‌بند به جای سفره، چکمه، کمربند و .... استفاده شود تا ویژگی سبکی و زبانی اثر تا حدی حفظ شود. از سوی دیگر برخی قسمت‌های رمان برگرفته از منابع ادبی فارسی است که در ترجمه آنها کوشیده شده متن تا حد امکان به زبان منبع اصلی نزدیک شود؛ ولی در مواردی که این نزدیکی موجب سخت‌خوان شدن متن می‌شد، تغییراتی در آن رخ داد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

آغاز سخن

* فصل اول:

شیرافکن

گودال

چوب‌دستی

وابکند

* فصل دوم:

کاروانسرادار، حجره، شاعر، رسیدن کاروان

داستان زائر، دوباره شاعر، شهباز بخاری

مجادله با زائر، صمد و سرها، روح خوارزمی، خاک‌سپاری

* فصل سوم:

امیر نصر، مرگ جیهانی، لشکرکشی

ابوبکر، شورش

* فصل چهارم:

حکما

* فصل پنجم:

شیذر، شکست آی‌تگین

اقدامات نصر، رودکی به بخارا می‌آید، دیدار با شیذر

* فصل ششم:

سمرقند، ورود به مدرسه، شیطنت‌های مسلم

دیوار شعرا، یوسف، ملاباخانی، موفقیت

* فصل هفتم:

صبح در کاروان‌سرا، قرمط، بحث دربارۀ دین، همیان، ستارگان، ثروت

بیست‌ویک، گرگان

* فصل هشتم:

صنوبر، اردشیر

انوش

* فصل نهم:

مشاجره بر سر پول، مسخره‌بازها، ضیافت

صبح، عیاران

* فصل دهم:

گفتگوی ناتمام

امیر

وزیر

آی‌تگین

* فصل یازدهم:

پنج درهم، حروف، صوفی

* فصل دوازدهم:

شیذر

ماه

* پایان سخن

سنگیمو

پنج‌رود

* توضیح نویسنده