معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نظرات ژرار ژنت در حوزۀ روایت‌شناسی تا به امروز تنها از طریق ترجمه‌های پراکنده، گاه نادرست از زبان انگلیسی، در دسترس پژوهشگران ایرانی قرار گرفته است. درک روایت‌شناسی، مستلزم تمیز میان سه شاکلۀ اساسی است: داستان، حکایت، روایت. داستان متشکل از سلسله‌ای رخداد یا کنش که شخصی به نام راوی نقلش می کند؛ حاصل کار همانی است که بدان حکایت می‌گوییم. به دیگر سخن روایت یعنی شیوه تعریف داستان. ژرار ژنت در این کتاب، افزون بر ارائۀ تعریفی دقیق از مفاهیم اصلی روایت‌شناسی و تبیین ساختارهای آن (انواع راوی، انواع روایت، انواع توصیف، انواع زمان)، تحلیلی موشکافانه از رمان مارسل پروست «در جستجوی زمان ازدست‌رفته» عرضه می‌کند تا گواهی باشد دال بر کارآمدی نقد روایت‌شناسی در تحلیل داستان، همچنین درک روایت‌های پیچیده. ‌ترجمۀ «گفتمان حکایت» که حاصل همکاری مستقیم نویسنده و مترجمان حد فاصل سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶است، از سوی مرکز ملی کتاب فرانسه (CNL)به عنوان اثر برتر و شایسته تقدیر معرفی شده است. این کتاب مبنای اصلی تمامی پژوهش‌هایی است که امروزه در گسترۀ روایت‌شناسی انجام می‌شود. مفاهیم بررسیده، کمک شایانی است برای تحلیل رمان؛ خواه معاصر، خواه کهن به‌ویژه از دیدگاه تطبیقی.

از واژۀ حکایت فراوان استفاده می‌شود، بی‌آنکه نگرانی ابهامی متوجه آن باشد؛ شاید پاره‌ای از مشکلات روایت‌شناسی نیز از همین شبهه ناشی می‌شود. حال آنکه میان سه مفهوم مختلفی که از این واژه منبعث می‌شوند، باید تمایز قائل شد. در معنای نخست که بدیهی و اصلی‌ترین معناست، حکایت یعنی گزارۀ روایی، گفتمانی شفاهی یا مکتوب که عهده‌دار بازگویی رخداد یا سلسله‌ای از رخدادهاست. بدین‌سان منظور از حکایت اولیس، یعنی سخنانی که قهرمان در برابر فنیقی‌ها در سرودهای 9 تا 12 «اودیسه» ادا می‌کند و در نتیجه خود این سرودها، یعنی آن بخش از متن هومر که مدعی است بازنگارش وفادارانۀ گفته‌های اولیس است.

در معنای دوم که بیشتر تحلیل‌گران و نظریه‌پردازان معاصر مبحث روایت از آن استفاده می‌کنند، حکایت به سلسله‌ای از رخدادهای واقعی یا تخیلی اطلاق می‌شود که موضوع گفتمان حکایت، همچنین انواع توالی پیوندها و تقابل‌ها و تکرارها و مانند اینها را تشکیل می‌دهد. از این‌رو تحلیل حکایت یعنی بررسی مجموعه‌ای از کنش‌ها و وضعیت‌ها که ما را با حکایت آشنا می‌کند، بدون درنظر گرفتن مسئلۀ میانجی که یا از جنس زبان‌شناسی است یا چیزهای دیگری نظیر آن.

در معنای سوم که بیش از بقیه قدمت دارد، حکایت باز هم به معنای بازگویی یک رخداد است؛ البته نه به مفهوم آن رخدادی که تعریفش می‌کنند، بلکه به مفهوم نقل‌شدن توسط کسی یا به بیان بهتر خود کنش روایت‌کردن. بدین‌سان سرودهای 11 و 12 «اودیسه» به حکایت اولیس اختصاص دارد؛ درست همان‌طور که سرود 22 به کشتار خواستگارها؛ پس تعریف ماجراهای خود، نوعی کنش است، درست مانند قتل خواستگارهای همسر.

تحقیق در این کتاب بیش از همه بر حکایت در رایج‌ترین مفهومش، یعنی گفتمان روایی متمرکز است که در ادبیات به‌ویژه در گستره‌ای که مدنظر نویسنده است، به آن متن روایی گفته می‌شود. بدین‌سان فقط و فقط خود حکایت می‌تواند به ما کمک کند تا از سویی اطلاعاتی دربارۀ رخدادهایی که نقل می‌کند، به دست آوریم و از سوی دیگر، از فعالیتی که به گونه‌ای باعث آشکارشدن زیروبم حکایت شده، آگاهی می‌یابیم. سه طبقه‌بندی پیشنهادی در اینجا که گستره‌های تحقیقاتی و ترتیب و توالی بخش‌های کتاب را تبیین می‌کنند، سه گروهی که بر لایه‌های مختلف تعریف حکایت تکیه داشتند را پوشش نمی‌دهند، بلکه به‌گونه‌ای پیچیده با آنها تلاقی می‌کنند؛ بدین ترتیب زمان و وجه، هر دو در همان لایۀ ارتباط موجود میان داستان و حکایت نقش‌آفرینی می‌کنند؛ در حالی که صدا نشانگر، در آن واحد، هم روابط موجود میان روایت و حکایت است، هم روایت و داستان. در این بین تلاش شده تا از بخشیدن جنبۀ متمایز و واقعی به واژه‌ها خودداری شود و نویسنده در پی این نبوده تا به چیزی جوهریت بخشد که صرفاً ترتیب قرارگیری ارتباط‌هاست.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجمان

اصطلاحات و تعابیر ادبی که خواننده باید با آنها آشنا باشد

در جستجوی زمان ازدست‌رفته

پیش‌گفتار نویسنده

مقدمه

1. ترتیب

2. مدت

3. بسامد

4. وجه

5. صدا

واژه‌نامه