معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مطالعات گویشی در ایران سابقه‌ای طولانی دارد و حتی پیش از به رسمیت شناخته‌شدن و شکل‌گیری گروه‌های زبان‌شناسی و معرفی اصطلاح گویش‌شناسی، پژوهشگرانی با گرایش‌های گوناگون و با انگیزه‌های متفاوت به ثبت و توصیف گونه‌های زبانی مبادرت ورزیده بودند. این شاخۀ دیرپای زبان‌شناسی یکی از پویاترین و مطرح‌ترین حوزه‌های زبان‌شناسی امروز نیز است. اهمیت ثبت و نگهداری تنوع‌های زبانی در گذر زمان نه‌تنها کم‌رنگ نمی‌شود، بلکه از جنبه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و قوم‌شناسی فزونی می‌یابد. پیشرفت فناوری شاید در مباحث نظری رشته‌های علوم انسانی از جمله زبان‌شناسی تأثیر آنی و محسوس نداشته باشد، در گویش‌شناسی به تحول در روش‌شناسی ثبت، توصیف و تحلیل گویش‌ها انجامیده است.

اطلس‌های زبانی توزیع جغرافیایی گونه‌های زبانی و تنوع‌های گویشی را به صورت دیداری نمایش می‌دهند. امروزه برای اندازه‌گیری دقیق‌تر و عینی‌تر فاصله‌های زبانی و تعیین ناحیه‌های گویشی مبتنی بر شباهت‌ها و تفاوت‌ها بین گونه‌های زبانی، از روش‌های آماری که با نام گویش‌سنجی شناخته می‌شوند، استفاده می‌شود. از سوی دیگر مستندسازی زبان به چگونگی ثبت علمی و نمایش داده‌های یک گونۀ زبانی اشاره دارد. در هر سه رویکرد داده‌های زبانی نقش مهمی ایفا می‌کنند و با دیجیتالی شدن داده‌ها و رایانه‌ای شدن محاسبات، شاهد تغییرات بنیادی روش‌شناختی در این رویکردها هستیم. هدف این کتاب شرح این روش‌ها و به تصویر درآوردن پیشرفت‌هایی است که در حوزۀ تهیۀ اطلس زبانی، محاسبۀ فاصله‌های گویشی و ثبت و توصیف گویش‌ها رخ داده است.

این کتاب بر سه حیطۀ اطلس‌های زبانی، گویش‌سنجی و مستندسازی زبان متمرکز است و موضوعاتی چون روش‌شناسی تهیۀ اطلس‌های زبانی، شیوه‌های آماری تحلیل و بازنمایی فاصله‌های گویشی و اصول و ملاحظات مستندسازی گویش‌ها چارچوب اصلی آن را شکل می‌دهند. مطالب در قالب سه فصل کلی تدوین شده‌اند.

در فصل اول ابتدا تاریخچۀ مختصری از اطلس‌های زبانی از آغاز تا حال ارائه شده است. روش‌های گردآوری داده‌ها، تحلیل و نمایش نتایج در انواع اطلس‌های زبانی شرح داده می‌شوند. انواع اطلس‌های زبانی از منظر پژوهشگران پیشرو در این حیطه طبقه‌بندی می‌شوند و در نهایت با تأکید بر نقش رایانه در تهیۀ اطلس‌های زبانی، نمونه‌هایی از اطلس‌های جدید معرفی شده است.

در فصل دوم، پژوهش‌های پیشرو در زمینۀ گویش‌سنجی و شیوه‌های مورد استفاده در طرح‌های معتبر گویش‌سنجی معرفی شده است. سپس از دو منظر شیوۀ تحلیل داده‌های گویشی و شیوۀ نمایش نتایج، روش‌شناسی مطالعات گویش‌سنجی مورد توجه قرار گرفته و در نهایت برخی از نرم‌افزارهای رایانه‌ای مانند گب‌مپ، دیاتک و ... که با هدف تسهیل تهیۀ نقشه‌های زبانی و انجام تحلیل‌های گویش‌سنجی طراحی شده‌اند، معرفی می‌گردند.

در فصل سوم با عنوان «مستندسازی زبان» اصول و روش‌های مستندکردن یک زبان با گویش بررسی و شرح داده شده و ملاحظات لازم در پژوهش‌های میدانی زبان‌شناختی از منظر انسانی، اخلاقی و روش‌شناختی مورد بحث قرار گرفته است. در زمینۀ مستندسازی زبان نرم‌افزارهای مختلفی چون ایلن، پرات، فلکس معرفی و امکانات و شیوۀ استفاده از این نرم‌افزارها نیز به اختصار مرور شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل اول: روش‌شناسی اطلس‌های زبانی

فصل دوم: گویش‌سنجی: فاصله‌سنجی گویشی

فصل سوم: مستندسازی زبان: فراتر از یک روش

فهرست منابع

واژه‌نامۀ فارسی به انگلیسی

واژه‌نامۀ انگلیسی به فارسی