معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب حاصل تلاش و تجربۀ فهمانی هانس گئورگ گادامر ـ نظریه‌پرداز هرمنوتیک فلسفی ـ به عنوان خواننده در این کتاب بر دفتر شعر «بلور تنفس» پاول سلان است که در نهایت به نام «چرخش تنفس» در سال 1967 منتشر می‌شود و از آثار متأخر او در ادبیات آلمان پس از آشویتش به شمار می‌رود.

کوتاه و انتزاعی شدن اشعار، نمود اصطلاحات علمی و افزایش غلظت ابهام و از طریق وارونه‌سازی واقعیت‌های واقعی و. شکست جسم واژگان از جمله دلایلی هستند که فهم شعر سلان را نسبت به دفاتر اولیه‌اش مانند «خشخاش و حافظه» دشوارتر و مرموزتر می‌کند. اصطلاحات علمی دفتر شعر «چرخش تنفس» را می‌توان در رشته‌های معدن، زمین‌شناسی، سنگ‌شناسی، بلورشناسی، یخ‌شناسی، دیرینه‌شناسی، جغرافیا و حتی پزشکی جستجو کرد؛ اما یکی از زمینه‌هایی که می‌تواند علت رجوع سلان به شناسایی علم رسوب، خاکستر، گردوغبار و شن و ماسه باشد، پیشینۀ تاریخی است؛ یعنی این علوم بازتاب‌دهندۀ همان چیزهایی هستند که از قربانیان شوآه [هولوکاست] باقی مانده‌اند. اما شعر سلان هیچ‌گاه محدودشده به واژگان علمی نیست؛ زیرا در آنجا دگردیسی معنا اتفاق می‌افتد. او معنای پیشین کلمه را برمی‌دارد و با نسبت دادن روابط و کنش‌های جدید به آن، لباسی متعلق به خود را به تن کلمه می‌کند. به عبارتی دیگر اصطلاحات علمی به‌کاررفته در اشعار به عنوان استعاره در متن نیستند، بلکه ظاهر طبیعی خود را دارند. بنابراین واژگانی مانند انبرک شقیقه، نمودار رز، و نقاط خشدار استعاره‌های زیبایی نیستند که توسط ذهن خلاق شاعر ساخته شده باشند، بلکه به ترتیب یک ابزار پزشکی مربوط به زایمان، نموداری برای نشان‌دادن شکاف‌های زمین و نقاط خشداری است که بر اثر تکان زمین و گسل روی سنگ‌ها به وجود می‌آیند.

آنچه در این دفتر اهمیت دارد، برخورد زیباشناسانۀ سلان با کلمه است. به همین دلیل کلمات شعری سلان استعاری نیستند. او به صراحت مطرح می‌کند که شعر حقیقی از اساس ضداستعاری است. این نظر درست در نقطۀ مقابل سنت ارسطویی در باب شعر است. ارسطو به‌روشنی مطرح می‌کند که در شعر، بزرگ‌ترین صفات و خصوصیات، استفاده از استعاره است و فهم ما از شعر ناشی از درک استعارۀ شعر است؛ زیرا در سنت ارسطویی استعاره به انتقال واژه‌ای به جای واژۀ دیگر تلقی می‌شود؛ اما سلان با رد استعاره، بر عنصر ابهام در شعر تأکید می‌کند.

مجموعۀ شعر «چرخش تنفس» تحول بزرگی از سبک دستگاه شعری سلان است. آنچه امروز در شعر سلان بی‌نظیر است، اثر یا رد کلمات اوست. معناهای پیشین به دورادور تبعید می‌شوند و کلمات شعر تنها بازمانده‌ای از آن است که نمی‌تواند هر تفسیر را هضم کند. از همین‌روست که مهم‌ترین خاصیت شعر غنایی در شکوفایی زبان نهفته است. کار سلان یک فرازبان است؛ یعنی زبانی که برای فهم کلمات آن به بیرون ارجاع داده نمی‌شوید. به‌ویژه در دفاتر پس از شعر «فوگ مرگ»، مخاطب محکوم می‌شود به خواندن و شنیدن کلمات و تعلیق‌های سلان در یک فضای انتزاعی در درون شعر، زیرا شعر او خودبنیاد و خودبسنده است؛ از این‌رو برای فهم مفاهیم سلان با خود زبان سروکار داریم نه با چیزها. در شعر او کلمات نامی ندارند، بلکه تنها ردی از آنان در شعر وجود دار. خواننده با پیگیری کنش‌ها و رفتارهایی که به کلمه نسبت داده می‌شود، می‌تواند معنای حقیقی آن کلمه را دریابد.

در تجربۀ فهم گادامر از سلان، شاهد هستیم که کمترین اطلاعات بیرونی در شرح او وارد می‌شوند. گادامر هیچ استنادی به منابع عرفانی، دینی، اسطوره‌ای و حتی تاریخی ـ اجتماعی سلان نمی‌کند و اساساً از این درگاه‌ها برای فهم بهتر شعر او بهره نمی‌گیرد. وی معتقد است که با پیگیری کنش‌ها و مناسبات کلمات (اجزا) می‌توان به حقیقت (کل) رسید؛ زیرا شعر به‌ویژه شعر هرمسی، خودبسنده است. از این‌رو گادامر با اتو پوگلر و پیتر سوندی در مورد تفسیر سلان به اختلاف برمی‌خورد.

این کتاب بیش از هر چیز دیگری وجه عملی هرمنوتیک فلسفی گادامر را نمایش می‌دهد. کتاب «من کیستم و تو کیستی» شرحی است بر بخش یکم از کتاب شش‌بخشی سلان که 21 شعر را شامل می‌شود. چاپ نخست کتاب گادامر در سال 1973 است؛ اما اتفاق‌های عجیبی در آن کتاب رخ می‌دهد. برای مثال پس از مرگ سلان (1970) گادامر متوجه تغییریافتن برخی از کلمات در شعر می‌شود؛ یعنی نسخه‌ای که گادامر روی آن شرح نوشته بود، با آنچه منتشر شد، متفاوت بود. نسخۀ ترجمه‌شده به زبان فارسی برای سال 1989 است که کامل‌ترین پیش‌گفتارها، شرح‌ها و پی‌گفتارها را دارد. مطالعات گادامر دربارۀ سلان تنها به این کتاب خلاصه نمی‌شود و دو مقالۀ دیگر در سال 1975 و 1991 نوشته است که در این کتاب ترجمه شده و در واقع این کتاب کلیۀ آثار گادامر مربوط به سلان را پوشش می‌دهد و هم‌زمان منبعی عالی برای علاقمندان به هرمنوتیک است که مشاهده کنند گادامر چگونه وارد چرخۀ هرمنوتیکی متن می‌شود و چگونه مباحث نظری در عمل به کار گرفته می‌شوند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

پیش‌گفتار

پیش‌گفتار چاپ تجدیدنظرشده

شرح شعر

پی‌گفتار

پی‌گفتار چاپ تجدیدنظرشده

1. خواننده چه چیز را باید بداند؟

2. خوانش نسخه‌ها

3. روش هرمنوتیکی؟

معنا و حجاب آن نزد پاول سلان

دسترسی پدیدارشناختی به سلان

فهرست منابع مترجم

فهرست اعلام