متن کاوی: تأملاتی تئوریک در باب تصحیح، بازسازی و متنپژوهی
خلاصه
این کتاب میکوشد در باب متن سخن بگوید و نسبت آن را با تاریخ بررسی کند. کتاب در راستای پاسخ به این پرسش تلاش میکند: چگونه میتوان با متون کلاسیک، تعاملی خردورزانه و علمی برقرار کرد؟معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
متن چیست؟ این سؤال ساده و ژرف، مفهومی را به چالش میکشد که بنیاد پژوهشهای گوناگون تاریخی، فرهنگی و اجتماعی است: متن. کالبد متن از ترکیب سادۀ جوهر و کاغذ آفریده میشود و چهبسا که با چیزهای دیگر آراستگی بیشتر مییابد؛ اما در همین جهان تنگ و کوچک خلاصه نمیشود. روح متن، تلاشی مستمر و پرتکاپو برای مانایی، رهایی و همراهی است. آدمی میکوشد در زیستن تاریخی خود، ماندگاری ابدیت را تجربه کند، از درد و رنجها رهایی یابد و با تنهایی فلسفیاش بستیزد. از اینرو متن در ژرفترین ساحت وجودیاش حاصل مواجهۀ بشر با سه دغدغۀ همیشگی او یعنی نابودی، رنج و تنهایی است.
هنگامی که انسان درمییابد توانایی امتدادیافتن فیزیکی را ندارد، دست به دامن متن میشود. خواستهها، خلجانها و خیالات خویش را مینگارد و متن را بهمثابۀ امتداد خویشتن به سوی آینده روانه میسازد. پیوند متنها بهتدریج جهانی نوآیین پدیدار میکند، جهانی که عصارۀ امتدادیافتگیهای بشری است. بدین ترتیب اولین نشانههای فهم فرهنگی پدید میآید. فرهنگ، نام دیگر متن است.نگرش انتقادی به متنها منجر به گسترش نگرش انتقادی در سطح اندیشه میشود و رفتهرفته فرهنگی مبتنی بر تفکر انتقادی میسازد.
این کتاب میکوشد در باب متن سخن بگوید و نسبت آن را با تاریخ بررسی کند. کتاب در راستای پاسخ به این پرسش تلاش میکند: چگونه میتوان با متون کلاسیک، تعاملی خردورزانه و علمی برقرار کرد؟ البته پیش از تمرکز بر سنتهای هرمنوتیکی فهم متن، بر چگونگی بازسازی متن تمرکز شده است. ساختار کلی کتاب از متن شروع شده و پس از عبور از دالان سنت و فهم به سوی غایتهای متصور بر آن پیش میرود. آمیختگیهای متن و ایدئولوژی در تابلویی کوچک ترسیم شده و سپس نوعی خاص از روششناسیهای متنی مورد توجه قرار گرفته است که به بازسازی و تصحیح متون اختصاص دارد. آنچه تمام اجزای این کتاب را به هم متصل میکند، فقط و فقط «متن» است؛ بنابراین این کتاب تمثالی است از متن در جلوههای گوناگونش، از دستنویسها گرفته تا متون چاپی و حتی رایانهای.
بخش اول کتاب تأملاتی در باب متن، سنت و فهم است. اگر متن در سادهترین و ابتداییترین شکل آن، ترکیبی از رمزگانهای مکتوب مشترک دانسته شود، آنگاه میتوان قائل به نقش فرازمانی و فرامکانی متن شد. متنها میتوانند واسطۀ گفتگو میان ما و انسانهایی باشند که قرنها پیش میزیستهاند یا پس از ما خواهند آمد؛ همچنان که میتوانند ما را با انسانهایی پیوند دهند که صدها و بلکه هزاران کیلومتر دورتر از ما زیست کرده و میکنند. «سنتها» یعنی مجموع آموختههایی که به شکل خودآگاه یا ناخودآگاه از زمان تولد ما در وجودمان نهادینه میشود. این آموختهها جهان ذهنی و عینی ما را میسازد و آموختههای جدیدتر، پیاپی آن را مورد بازبینی قرار میدهد. سنتها که به دو شکل موروثی و اکتسابی در ما جریان مییابند، تعیینکنندۀ نوع مواجهۀ ما با متن است. انسان کلاسیک با دو تصحیح مواجه خواهد بود: تصحیح فهم خواننده بر اساس متن یا تصحیح متن بر اساس فهم خواننده. در این گفتگو یک طرف باید به رسمیت شناخته شود و طرف دیگر خود را بر اساس آن اصلاح و تصحیح کند.
اگرچه تصحیح و بازسازی متون کهن در چند دهۀ اخیر رشد قابل توجهی از لحاظ کمّی داشته، اما به همین اندازه از شناخت مبانی نظری این دانش و فحص پیرامون آن غفلت شده است. در بخش دوم کتاب در باب تصحیح، بازسازی و متنپژوهی است.
نقد متنی بر بنیاد فهم و نوع تلقی متنپژوه از مخاطبان و انتظارات آنها شکل میگیرد. چرا باید متون کهن را تصحیح یا بازسازی کرذ؟ پاسخ به این سؤال وابسته به مخاطب است؛ زیرا مخاطبان هستند که این فرایندها را مشروعیت میبخشند. مصحح و بازسازنده بر اساس تلقیهای زمانی و مکانی عصر خویش به متن مینگرد. این تلقیها ساختۀ ذهن و ضمیر مخاطبانی است که یا وارثان سنتهای پیشیناند یا ناقدان آن. اگر بازسازنده به سراغ متن میرود و در پی فهم یا برداشتی از متن است، بیگمان خواستهای مخاطبان نقشی انکارنشدنی در فرایندهای ذهنی او دارد. بخش سوم کتاب دربارۀ مخاطب و بازسازی متن است.
برای ایدئولوژیها، متن ابزاری است کارآمد، بهویژه اگر پیروان ایدئولوژی به گونهای پرورش یافته باشند که سیطرۀ «متنمحوری» یا «متنخدایی» در ضمیر ناخودآگاه و حتی خودآگاه آنان نقش بسته باشد. در بخش چهارم کتاب در باب ایدئولوژی و متنپژوهی نکاتی طرح شده و مباحثی چون متنمحوری ایدئولوژیک، دگردیسی متنی، ایدئولوژی و مؤلف، و ایدئولوژی و انتقال متن بررسی شدهاند.
اعتبارسنجی دستنویسها و ناهمسانی (نسخهبدل) در دو بخش پایانی کتاب مورد بررسی قرار گرفتهاند. گزینش مناسبتترین دستنویس یا رتبهبندیکردن دستنویسهای یک متن، باید بر اساس معیارهای مشخصی باشد. در بخش پنجم کوشیده شده معیارهایی بررسی شوند که تا امروز برای سنجش دستنویسها به کار گرفته شده است. «نسخهبدل» میان پژوهشگران و مصححان متون تاریخی، اصطلاحی آشناست. این اصطلاح ریشه در سنتهای متنشناختی و متنپژوهی تمدن اسلامی دارد. این واژه یعنی انواع ضبطهای متفاوت و هر نوع متمایز از متنی در دستنویسهای یک اثر. در بخش پایانی به این موضوع پرداخته شده است.
فهرست مطالب کتاب:
پیش از آغاز
1. متن، سنت و فهم
2. تصحیح، بازسازی و متنپژوهی
3. مخاطب و بازسازی متن
4. ایدئولوژی و متنپژوهی
5. اعتبارسنجی دستنویسها
6. ناهمسانی (نسخهبدل)
نمایههای اعلام
اصطلاحات فرنگی
کتابنامه
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی
غلامعلی گرایی، زهراسادات حسینیخرپژوهی در شعر طنز فارسی یکی از زمینههای طنز بوده که باید بهجد مورد تحقیق و پژوهش قرار میگرفت. نو
منابع مشابه بیشتر ...
فیلمفارسی چیست؟
حسین معززینیااین کتاب بر مبنای این پرسش که «فیلمفارسی چیست؟» شکل گرفته است و نویسنده کوشیده است با گفتگوها و ارا
امپراتوری عقل: روایتی از تاریخ ایران
مایکل اکسورثیاین کتاب تاریخ ایران را از دوره پیش از تاریخ و اساطیری تبیین میکند؛ اما این تنها تقویم و روزشمار وق
نظری یافت نشد.