دریای سرگشته: بایزید بسطامی (از ایران چه میدانم؟ 148)
خلاصه
مهمترین اتفاق فرهنگی در ایران دورۀ اسلام به تعبیر دکتر شفیعی کدکنی، پدیدهای به نام «عرفان» است و در سراسر تاریخ ایران عرفان اسلامی و ایرانی، اگر دو یا سه چهرۀ نادر و استثنایی وجود داشته باشند، بیتردید بایزید بسطامی یکی از آنهاست.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
«بایزید در میان ما چون جبرئیل است در میان ملائکه»؛ این تعبیری است که جنید بغدادی دربارۀ مقام و مرتبت بایزید بسطامی به کار برده است. او را که یکی از زعما و پیشگامان عرفان اسلامی است، با القابی چون سلطان العارفین، اکبر مشایخ، اعظم اولیاء، حجة الخلایق، مرجع اوتاد، کعبۀ آدم و قبلۀ بنی آدم، شمع سابقان و صبح صادقان، سیمرغ قاف و .... خواندهاند و در وصف سلوک و روش و منش وی سخنها راندهاند. تا جایی که ابوسعید ابوالخیر که خود از مشایخ و عرفای بنام است، در وصف او میگوید: «هژده هزار عالم را از بایزید پر میبینم و بایزید در میانه نبینم».
مهمترین اتفاق فرهنگی در ایران دورۀ اسلام به تعبیر دکتر شفیعی کدکنی، پدیدهای به نام «عرفان» است و در سراسر تاریخ ایران عرفان اسلامی و ایرانی، اگر دو یا سه چهرۀ نادر و استثنایی وجود داشته باشند، بیتردید بایزید بسطامی یکی از آنهاست. این اهمیت تا بدانجاست که برخی او را از شاگردان امام صادق (ع) دانستهاند.
دربارۀ هیچکدام از عارفان اسلامی مانند بایزید ابهامات و سؤالات بیپاسخ وجود ندارد؛ از سال تولد و مرگ وی تا استادان و همنشینان و همعصران او. فاصلهای که میان سالهای زندگی و مرگ او (قرن دوم و سوم هجری) تا زمان تألیف کتاب «النور» ابوالفضل سهلگی در نیمۀ اول قرن پنجم هجری به عنوان کهنترین مقامات موجود دربارۀ بایزید بسطامی، این ابهامات را بیشتر کرده است.
ابوزید طیفور بن عیسی بن سروشان در یک خانوادۀ زرتشتی بسطامی که تازه به اسلام گرویده بودند، متولد شد و جز در موارد اندک، همۀ عمر در بسطام زیست. محلهای که بایزید در آن زاده شد، موبدان نام داشت که برگرفته از فرهنگ قبل از اسلام بود. بایزید در کودکی برای فراگرفتن قرآن و حدیث به مکتب فرستاده شد و از همان جوانی باطنی روشن داشت؛ هرچند بایزید امّی معرفی شده، اما با توجه به نقل یک روایت از حضرت رسول توسط بایزید در کتاب «النور» امّی بودن او مورد تردید است. میتوان گفت این مطلب مربوط به علم ظاهری او بوده و در حقیقت «در کمال علم باطن او تردیدی نیست». فصل اول این کتاب اختصاص به بررسی سیره، زمانه و زندگی بایزید دارد.
گفتهاند بایزید به طریق اویسی یعنی به شکل باطنی با استاد خود مرتبط بوده است و نه به شکل مرسوم ظاهری. خواجه عبدالله انصاری به کردبودن یکی از استادان بایزید اشاره کرده و نوشته است قبر او نیز در کنار مقبرۀ بایزید است. ابونصر سراج نیز از شخصی به نام «ابوعلی سندی» نام برده که بایزید با او همراه شده بود. ابوموسی (برادرزادۀ بایزید)، عبدالله پونابادی، سعید راعی و ... از دیگر شاگردان او هستند. در فصل دوم کتاب به استادان، شاگردان و همعصران بایزید پرداخته شده است.
برخی از محققان مانند ماسینیون، بایزید را حنفی دانستهاند. او از خود به شکل مستقل اثری باقی نگذاشت، بلکه این اقوام، شاگردان و مصاحبان او بودند که در سالهای بعد از مرگ وی، پانصد قول از سخنانش را برای آیندگان حفظ کردند. در فصل سوم این کتاب، افزون بر اشارهای به مذهب بایزید، دربارۀ سخنان، شطحیات، سفر معنوی و مناجاتهای او نکاتی مطرح گردیده است.
در قرن سوم هجری در خراسان، جریانهای عرفانی زیادی وجود داشتند که بایزید بسطامی نمایندۀ شاخص یکی از این جریانهاست. میتوان گفت تقریباً از قرن دوم و سوم هجری، مکاتب خراسان و بغداد به ترتیب به سرکردگی بایزید و جنید بغدادی، دو مکتب عرفانی مهم بودند. در فصل چهارم این کتاب جایگاه و نقش بایزید در عرفان و فرهنگ اسلامی بررسی شده است.
به دنبال مساعی اولجایتو محمد خدابنده، شیخ شرفالدین محمد دستور مرمت کاریزهای بسطام را صادر کرد و بناهای نیمهویران، تجدید حیات یافت و کشاورزی رونق گرفت. ارسن بایزید نیز بسیار مورد توجه قرار گرفت. در فصل پنجم کتاب ضمن نگاهی به بناهای عصر بایزید، دربارۀ این مجموعه نیز نکاتی مطرح گردیده است.
در فصل ششم کتاب گزیدهای از حکایات و سخنان بایزید آورده شده است. سخن پایانی این کتاب به عنوان جمعبندی مطالب کتاب است. در پایان نیز تصاویری مربوط به بایزید آورده شده است.
فهرست مطالب کتاب:
پیشسخن
فصل یکم: سیره، زمانه و زندگی بایزید بسطامی
فصل دوم: استادان، شاگردان و معاصران بایزید
فصل سوم: اندیشهها و سخنان بایزید
فصل چهارم: جایگاه و نقش بایزید در عرفان و فرهنگ اسلامی
فصل پنجم: نگاهی به اَرسَن (مجموعه مزار) بایزید بسطامی
فصل ششم: سخنان و حکایات بایزید بسطامی
سخن پایانی
تصاویر
مآخذ
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قفلهای دستساز آذربایجان
رحمان احمدی ملکیاز بین آثار فلزی، قفل به دلیل دارابودن نوعی رمز عملکرد و درونمایۀ رازگون، از اهمیت زیادی در حیطۀ تل
منابع مشابه بیشتر ...
خواجه بهاءالدین نقشبند: زندگانی، آراء و طریقت (نقشبندیه طریقت خواجگان تا پیدایش مجددیه)
نجدت توسوندرحالیکه طریقتهای بسیاری در طول تاریخ پا به عرصۀ وجود گذاشتند و هر کدام با توجه به پشتوانههای نظر
کارنامۀ فیاض: مجموعۀ آثار دکتر علیاکبر فیاض به انضمام مقالهها و یادداشتها دربارۀ او، اسناد و تصاویر
به کوشش سلمان ساکت با همکاری اعظم رمضانی کامهعلیادکتر علیاکبر فیاض یکی از بنامترین چهرههای علمی و فرهنگی خراسان در صدسال اخیر است. او با وجود عمر
نظری یافت نشد.