معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

محیی‌الدین ابن عربی اندیشمند عارف گران‌سنگی است که در زمان حیات خویش با آثار و افکارش نظرها را به سوی خود جلب کرد. او در سنین پایین با موضوعات عرفانی آشنا شد و به دلیل قابلیت و شایستگی‌هایی که از بدو تولد داشت، در مدتی اندک به کسب تجربیات و معارفی نائل آمد که عارفان دیگر اغلب با ریاضت‌های مفصل کسب می‌کردند. ابن عربی افزون بر مزاج عارفانه‌اش از ذهنی درخشان و قدرت تخیلی فراخ برخوردار بود. او شایستگی‌های هوشمندانه‌اش را با تحصیل علوم متداول دینی نزد عالمان مشهور زمانه‌اش و قابلیت‌های عرفانی خود را در مصاحبت با تعداد کثیری از شیوخ پرورش داد.

ابن عربی از اندلس شروع کرد و تقریباً به تمام سرزمین‌های اسلامی به استثنای ترکستان سفر کرد. در مهم‌ترین مراکز دینی و فرهنگی مناطقی چون شمال آفریقا، عربستان، مصر، آناتولی و سوریه اقامت نمود و با عالمان، اندیشمندان و صوفیان به دادوستد فکری پرداخت. سیاحت‌های علمی و عرفانی یادشده که به ادعای خود او با اشاراتی از جانب حق آغاز شد و تا پایان عمرش ادامه یافت، پیشرفت ابن عربی در عرصۀ اندیشه و عرفان را در پی داشت و این امکان را به او داد که آموزه‌های عرفانی فلسفی همواره رو به رشدش را در مناطق مذکور گسترش دهد.

محیی‌الدین نظریه مهمی در این ‌حوزه دارد که به ‌نام «وحدت وجود» معروف است. یکی از آثار معروفش هم کتاب «فتوحات مکیه» است که فلسفه و نگاه این‌عارف در آن با تمام جزئیاتش تشریح شده است. طاهر اولویچ محقق و پژوهشگر ترک در این کتاب، «فتوحات مکیه» را به‌عنوان منبع اصلی قرار داده و آن را شرح کرده است. ترجمۀ این کتاب نیز از زبان ترکی استانبولی به فارسی انجام شده است. ابن‌عربی نظریۀ وحدت وجود را در قالب تفسیر، فقه، کلام و عرفان تبیین و تدوین کرده که طاهر اولویچ به وجوه این‌نظریه پرداخته است. ابن‌عربی در کار خود از زبان و اصطلاحات علمی بهره برده و این‌عناصر را به ساختار مدنظرش یعنی نظام نمادها تبدیل کرده است. به این ‌ترتیب موفق شده فلسفۀ عرفانی خود را برای مخاطب «فتوحات» تشریح کند.

این کتاب دارای مدخل، سه بخش و یک نتیجه‌گیری است. در مدخل کوشیده شده به تبیین و تعابیر و اصطلاحاتی پرداخته شود که در بخش‌های سه‌گانۀ کتاب مورد بحث قرار می‌گیرند. برای بیان معنای دقیق و اصطلاح‌شناسانۀ «عرفان»، تحول تاریخی، بازگونمودن تجربه‌های عرفانی و پیوند آن با تصوف تلاش شده است. به همین ترتیب اصطلاح «نماد» و موارد مرتبط با آن مانند «اشارات»، «تمثیل» و «استعاره» مورد بررسی قرار داده شده است. برای روشن‌تر شدن شخصیت عرفانی ابن عربی از چند تجربۀ عرفانی با او بحث شده است. کوشیده تأثیر این تجربیات را بر زبان و شیوۀ او در کتاب‌هایش نشان داده شده است. همین طور پیوند نمادگرایی و پدیده‌ای که ابن عربی «علم اشارت» می‌نامد، نشان داده شده و سرانجام خطوط اصلی فلسفۀ ابن عربی بیان شده است.

در بخش اول به بررسی «نماد آیینه» پرداخته شده است. از سیر کاربردی این نماد در سنت‌های دینی و عرفانی تا زمان ابن عربی یاد شده و سپس موضوعاتی مانند آفرینش، رابطۀ خدا و جهان، جایگاه ممکنات و انسان کامل که ابن عربی با نماد آیینه به بیان آنها می‌پردازد، مورد بررسی قرار گرفته است.

در بخش دوم «نماد حرف» تحلیل شده است. از مفهوم حروف در سنت‌های دینی و عرفانی گفته شده و به بررسی پیوند حروف و کلمات با شکل‌گیری موجودات و پدیده‌ها از نظر ابن عربی پرداخته شده است. در انتها نیز کوشیده شده تشابه موجود بین حروف و مراتب وجود تبیین شود.

در بخش سوم کوشیده شده «نماد نور» بررسی شود؛ فلسفۀ نور با نحوۀ کاربرد آن در سنت‌های صوفیانه مورد بررسی قرار گیرد. سپس بر رابطۀ نور و هستی از منظر ابن عربی تمرکز شده و بالاخره به کارکرد نماد نور در رابطۀ خدا ـ جهان، نظریۀ صدور، جایگاه ممکنات و موضوعات روان‌شناختی پرداخته شده است.

در نتیجه‌گیری به ارزیابی کلی رابطۀ اندیشۀ ابن عربی و زبان او پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

مدخل

1. چارچوب مفهومی عرفان

2. چارچوب مفهومی نماد

3. نمادگرایی دینی

4. شخصیت عرفانی ابن عربی

5. راهبرد زبانی ابن عربی

6. رابطۀ فلسفه و عرفان

7. فلسفۀ هستی ابن عربی

بخش اول: نماد آیینه

1. چارچوب مفهومی نماد آیینه

2. نماد آیینه در فلسفۀ ابن عربی

بخش دوم: نماد حرف

1. چارچوب مفهومی نماد حرف

2. نماد حرف در فلسفۀ ابن عربی

3. شکل حروف و معادل وجودی آنها

بخش سوم: نماد نور

1. چارچوب مفهومی نماد نور

2. نماد نور در فلسفۀ ابن عربی

نتیجه

کتاب‌شناسی

یادداشت‌ها

نمایه