معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

گنجینۀ گران‌سنگی از اطلاعات ذی‌قیمت در اسناد ترکی آرشیو عثمانی دربارۀ تاریخ ایران وجود دارد که هنوز محققان از آنها بی‌اطلاع‌اند. قرارگرفتن این اسناد در اختیار پژوهشگران ایرانی می‌تواند به تحقیقات تاریخی در کشورمان کمک شایانی کند. اسنادی که در این کتاب در اختیار خواننده قرار گرفته است، اسناد آرشیو عثمانی با محوریت مشروطۀ ایران و کوشش‌های تجددگرایانۀ ایرانیان استانبول است.

پایه‌گذاری آرشیو دولتی در دورۀ عثمانی به اهتمام صفوتی پاشا (وزیر مالیه) در سال 1845 م. در عهد تنظیمات اتفاق افتاد. در سال 1846 م. با ایجاد «نظارت خزانۀ اوراق» هستۀ نخستین آرشیو عثمانی شکل گرفت. با انتصاب سیدحسن محسن افندی به عنوان ناظر خزانۀ اوراق در سال 1849 نخستین گام‌ها در تأسیس آرشیو مدرن در عثمانی برداشته شد. مهم‌ترین کار او تنظیم و اجرای «نظام‌نامۀ خزانۀ اوراق» بود. از حیث محتوایی آرشیو ملی ترکیه دارای دو بخش است: الف) بخش آنکارا که اسناد مربوط به دورۀ جمهوری در آن نگهداری می‌شود؛ ب) بخش استانبول که اسناد مربوط به دورۀ عثمانی یعنی تا سال 1923 در آن قرار دارد و این بخش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. موجودی آرشیو عثمانی حدود صد میلیون برگ سند، 326 هزار دفتر و مجموعه‌ای از عکس‌ها و نقشه‌های تاریخی است. بیش از سی هزار پرونده دربارۀ روابط ایران و عثمانی در آرشیو ترکیه وجود دارد.

این کتاب، گزارشگر تحولات مشروطۀ ایران و تلاش‌های تجددخواهانۀ ایرانیان از دریچۀ نگاه دولت عثمانی است. با خوانش و ترجمۀ اسناد ترکی آرشیو عثمانی، این اثر داده‌های نویی را در اختیار مشروطه‌پژوهان قرار می‌دهد. اتفاقی که برای نخستین بار رخ می‌دهد؛ زیرا آنچه تاکنون از آرشیو عثمانی استخراج و انتشار یافته، عموماً اسناد فارسی بوده و کسی به سراغ اسناد ترکی نرفته است. اسناد ارائه‌شده آگاهی‌های بکر و سودمندی دربارۀ مواضع علمای ایران و نجف دربارۀ مشروطۀ ایران، مسائل، تلاش‌ها و محدودیت‌های روزنامه‌های فارسی‌زبان استانبول، مواضع دولت‌مردان ایران و و عثمانی دربارۀ مشروطۀ ایران و حمایت‌ها و کارشکنی‌های آنها، اتفاقات تبریز، ارومیه، بوشهر، رشت و دیگر شهرهای ایران و عملکرد دولت‌های ایران، روسیه، عثمانی و انگلیس دربارۀ این اتفاقات، گزارش‌های سفارت عثمانی در تهران، مساعی ایرانیان استانبول برای تقویت جریان مشروطه‌خواهی در ایران و کوشش آنها برای برقرار ارتباط با مجاهدان تهران و تبریز و دیگر شهرها و نیز پشتیبانی فکری و اقتصادی آنان از مجاهدان مشروطه در داخل ایران به دست می‌دهند.

شیوۀ کار نویسنده در این کتاب در آرشیو عثمانی مبتنی بر جستجوی عمومی و جستجو در پرونده‌ها و پوشه‌ها بوده است. در این کتاب 111 سند از میان حدود دویست سند گلچین شده است. زبان اسناد اغلب ترکی عثمانی است. چند سند فارسی هم بازخوانی شده‌اند که به صورت موردی در پانوشت به زبان آنها اشاره شده است. برای همۀ اسناد شکل و قالب ثابتی در نظر گرفته شده است. همچنین برای همۀ اسناد موضوع و شماره انتخاب شده تا امکان جستجو برای محققان راحت‌تر باشد.

فهرست مطالب کتاب:

سرنبشت

1. متن اسناد

2. گزیدۀ اسناد

3. پیوست‌ها

نمایه