معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اسماعیلیه همواره با حکومت عباسی و به طور کلی سنیان در کشمکش بودند و همین امر سبب شد که اسماعیلیان جمعیت‌های سرّی تشکیل دهند و در خفا به تبلیغ اندیشه‌های خود بپردازند. جمعیت اخوان الصفا یکی از همان گروه‌های مخفی بود که نام‌های خود را پنهان نگاه داشته بودند. اخوان الصفا پیروان و مخاطبان خود را با نزدیک شدن به آنها می‌یافتند، تا جایی که مردم گمان کنند اخوان از خود ایشانند و زمانی که در شخصی عقل و خرد موردنظر خود را می‌دیدند، حقیقت دعوت را بر او آشکار می‌کردند.

اخوان الصفا در حقیقت به دنبال آمیختن دین با فلسفه و تطبیق آنها با یکدیگر بودند و هدف‌شان از این کار هم اصلاح عقاید جاری دوران خود و تطهیر دین از طریق فلسفه بود و هم هدایت انسان یعنی تزکیۀ نفس و رسیدن به رستگاری که این امر نشان‌دهندۀ تأثیر فلسفۀ یونانی بر اندیشۀ آنان است. آنها همچنین معتقد بودند دین به جهل و گمراهی آمیته شده و برای تطهیر آن راهی جز فلسفه نیست و فلسفه را فوق شریعت می‌دانستند و بر این باور بودند که جاودانگی همراه با سعادت از آنِ فلسفه است و این سعادت، سعادت عقلی است.

رسائل اخوان به عنوان نخستین دایرةالمعارف علوم ست که اسماعیلیه سعی کردند مبادی علمی خود دربارۀ طبیعت و انسان و آراء فلاسفۀ یونان را در آن بیان کنند. ابهام حاکم بر موضوعات و متون فلسفی و نگارش دشوار آنها، اخوان الصفا را بر آن داشت تا برای ساده‌کردن آن متون و روش ساختن آنها اقدام کنند. اخوان الصفا برای عملی کردن این مقصود و نیز نزدیک کردن مسائل فلسفی به مباحث دینی کوشیدند محتوای موردنظر خود را از طریق تمثیل‌ها، آیات و اخبار بیان کنند. در واقع هدف اخوان از تألیف رسائل، تعلیم و تربیت به معنای به کمال رساندن استعدادهای نهفته درون انسان بود؛ زیرا رشد و تکامل آن استعدادها شرط نجات، رستگاری و دست‌یابی به آزادی معنوی بود.

داستان «محاکمۀ انسان و حیوان» داستانی بلند از رسالۀ جسمانیات ـ طبیعیات، دربارۀ حیوانات، از رسائل اخوان الصفا و خلان الوفا است. این داستان در اصل متن عربی عنوان ندارد و تنها بعد از اتمام داستان در انتهای رسالۀ حیوانات عبارت «تمت رسالة الحیوانات» آمده است. عبدالله مستوفی مترجم این داستان نام «محاکمۀ انسان و حیوان» را بر آن نهاده است. او رسالۀ هشتم از بخش جسمانیات طبیعیات را با نام «در کیفیت تکوین حیوانات و اقسام آنها» به طور کامل ترجمه کرده که در واقع این داستانی جزئی از آن رساله است و رساله با آن تمام می‌شود.

داستان نزاع میان انسان و حیوان که با نام‌های متفاوتی در زبان فارسی ترجمه شده، داستان مناظره و محاکمه‌ای است میان انسان‌ها و حیوانات در محکمه‌ای که داور نهایی آن پادشاه جنیان است. در این داستان آگاهی‌های جانورشناسی اخوان الصفا و انتقاداتی که بر زندگی و تمدن بشری و نظام اجتماعی داشته‌اند، از زبان حیوانات و جنیان مطرح می‌شود و سرانجام عقیدۀ نویسندگان در موضوع برتری انسان نسبت به حیوانات دیگر و دلایل و تفسیر آیۀ «لقد کرمنا بنی آدم» بیان می‌شود. داستان با بیان آغاز خلقت، زاده شدن فرزندان آدم و پراکنده شدن آنها در زمین شروع و در این میان بحث آزار و ایذاء حیوانات به دست آدمیان و فرار حیوانات از ستم ایشان مطرح می‌شود. در این داستان هر کدام از حیوانات همچون آدمیان و جنیان به زبان خود سخن می‌گویند و به دفاع از خود برمی‌خیزند.

این کتاب داستان «محاکمۀ انسان و حیوان» اثری کمتر شناخته‌شده ولی مهم از نویسندۀ بزرگ معاصر، خالق کتاب مشهور «شرح زندگانی من» عبدالله مستوفی است که نخستین بار در سال 1324 توسط کتابفروشی علمی منتشر شده است. این کتاب ترجمۀ داستان فلسفی و رمزی بلندی از دایرةالمعارف فلسفی اخوان الصفا یعنی «رسائل اخوان الصفا» است. افزون بر ارزش متن اصلی، ترجمۀ مستوفی از آن از جمله ترجمه‌های دقیق و شیوای این داستان است که ارزش آن را دوچندان کرده است. غزاله باغستانی با توجه به اهمیت علی و ادبی این ترجمه و دورماندن آن از چشم دوست‌داران اینگونه مباحث، این کتاب را بازچاپ کرده و در دسترس خوانندگان قرار داده است. در این راستا متن چاپی از رهگذر مقابله با متن عربی چاپی و نسخه برگردان رسائل برطرف شده است. همچنین واژگانی که ممکن بود خواندن متن را برای خواننده دشوار کند، اعراب‌گذاری و معنا شده است. به منظور تسهیل متن فهم، درآمدی بر کتاب افزوده شده تا مخاطبان با نویسندگان کتاب اخوان الصفا، اندیشه‌های آنان و جان کلام داستان و به نوعی شأن نزول آن و دیگر ترجمه‌های آن آشنا شوند. سرانجام معرفی مختصری نیز از مترجم به عمل آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

گزارش کار

درآمد

اخوان الصفا و خلان الوفاء

اندیشه‌های اخوان الصفا

رسائل اخوان الصفا

ساختار رسائل

خلاصۀ داستان محاکمۀ انسان و حیوان

جایگاه داستان محاکمۀ انسان و حیوان در رسائل

رسائل اخوان الصفا در ایران

ترجمه‌های این داستان

عبدالله مستوفی در یک نگاه

مقایسۀ ترجمه با متن عربی آن

مقدمۀ مترجم

هشتمین رسالۀ جسمانیات و طبیعیات

فهرست منابع و مآخذ درآمد