معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب مستندی نوشتاری دربارۀ کامران شیردل است. شیردل فیلم‌سازی را با ساخت «آیینه‌ها» در ایتالیا آغاز کرد. پس از ساخت این فیلم به ایران آمد و فعالیت خود را در زمینۀ مستندسازی ادامه داد. با پیشنهادهایی که داشت، به مستندسازی روی آورد و چندین مستند صنعتی و اجتماعی را در کارنامۀ خود ثبت کرد. شیردل از همان آغاز فیلم‌سازی نگاه‌های متفاوت و تجربه‌های جدیدی چون معماری، نقاشی و موسیقی را از سر گذراند. کنجکاوی و جسارت در تدوین و انتخاب موضوع و موسیقی از مهم‌ترین مؤلفه‌های فیلم‌سازی او به شمار می‌آیند و فیلم‌هایش رویکرد نوینی به مخاطبان فیلم‌ساز پیشنهاد می‌دهند.

نگاه متفاوت و نامألوف همواره شرایطی را برای شیردل به ارمغان آورد که خود را در تنهایی بیابد و تنهایی تجربه‌ای شد که به طور مشخص در فیلم‌هایی همچون «آیینه‌ها» و «تنهایی اول» به تصویر درآمد. فیلم‌های کامران شیردل با تنهایی و سکوت آغاز و به‌تنهایی و سکوت ختم می‌شوند. «آیینه‌ها» بی‌کلام‌ است و در آخرین فیلم او «تنهایی اول» پس از اشاره به موقعیت مکانی فیلم، دیگر کلامی نمی‌شنویم و صدای محیط است که در سراسر فیلم جاری است. تنهایی در مستندهای اجتماعی شیردل نیز حاضر و آشکار است؛ مستندهایی روایتگر تنهایی کسانی که فرهنگ غالب جامعه آنان را نادیده گرفته است. عنوان «تنها در قاب» به «تنهااندیشی» شیردل اشاره دارد؛ فیلم‌سازی که خود را در شخصیت مستند «تنهایی اول» می‌جوید. این کتاب کوششی است در صورت‌نگاری تنهااندیشی فیلم‌ساز.

بخش اول کتاب، زندگی‌نامۀ کامران به قلم اوست که تدوین‌گر این کتاب پس از بازنویسی و تدوین زندگی‌نامه، بیشتر داده‌های آن را با اسناد و منابع مکتوب و شفاهی موجود تطبیق داده و توضیحات موردنیاز را در پانوشت‌ها ذکر کرده است. شیردل در این خودنوشت به دوازده دورۀ مهم زندگی خود می‌پردازد که در این کتاب هر دوره همچون سکانس شناخته می‌شود و عنوانی برای خود دارد. این خودنوشت محور اصلی کتاب در نظر گرفته شده و مقالات و متن‌های ضمیمۀ بخش دوم در جهت تکمیل بخش اول گام برمی‌دارند. واژگان کلیدی بخش اول همچون پلان در نظر گرفته شده‌اند.

در بخش دوم کوشیده شده تا به پلان‌های مهم زندگی شیردل توجه شود و شخصیت و ویژگی‌های آثار او دقیق‌تر مورد بررسی قرار گیرند. این متن‌ها یا از میان ده‌ها متن، مقاله و مصاحبه انتخاب یا با توجه به بخش «خودنوشت» سفارش داده شده‌اند. برای مثال مخاطب بعد از خواندن اهمیت جامعه نزد کامران شیردل می‌تواند به بخش دوم رجوع کرده و مقاله‌ای پیرامون مستندهای جامعه‌شناختی فیلم‌ساز بخواند. بخش دوم شامل دوازده متن است. اولین نوشتار این بخش به وجوه مطبوعاتی شیردل توجه دارد که کمتر مورد توجه پژوهشگران واقع شده است. در نوشتار دوم به مستندهای سه‌گانۀ شیردل ـ ندامتگاه، قلعه و تهران .... پایتخت ایران است ـ پرداخته شده و وجوه اجتماعی و سیاسی این فیلم‌ها و نسبت اندیشل کارگردان با چند نظریه‌پرداز تحلیل شده است.

کریگ فاکس سخنرانی‌ای با عنوان «کاول، تجربه‌های مدرنیسم و اونشب که بارون اومد» دارد که نظرگاه کاول را با «اونشب که بارون اومد» قیاس می‌کند. نوشتار بعدی مفهوم مستند صنعتی را بررسی کرده و با توجه به این مفهوم، به تفسیر فیلم «پیکان» پرداخته است. در نوشتار بعدی نویسنده به تأثیرپذیری کیارستمی از شیردل اشاره می‌کند. مقالۀ «مردگان محترم و متحرک را به گورستان هدایت کنید» دربارۀ تبانی فیلم‌فارسی‌سازان برای شکست «صبح روز چهارم» در گیشه است.

حسن زمانی در نوشتار بعدی به بررسی موسیقی در مستندهای شیردل پرداخته است. «زینب» فیلم‌نامه‌ای نوشتۀ کامران شیردل است که دغدغۀ نویسنده را نسبت به مسائل اجتماعی آشکار می‌کند. اسماعیل نوری‌علاء در نوشتار خود به بررسی فیلم کوتاه «اونشب که بارون اومد» می‌پردازد. نوشتار «انقلاب به روایت شیردل» نگاهی تحلیلی به عکس‌های انقلاب شیردل دارد. در نوشتار بعدی کتاب به جایگاه یگانۀ مستندهای شیردل پرداخته شده و در آخرین نوشتار به شرایط سیاسی و اجتماعی مستندسازی ایران و به‌ویژه شیردل پرداخته شده است.

در پیوست دوم با عنوان «فیلم‌نوشتار» گفتار دوازده فیلم کامران شیردل آمده است که از بین تمام فیلم‌های او انتخاب شده‌اند؛ چراکه این تعداد می‌توانند تا حد قابل قبولی شمایی کلی از مستندهای شیردل ارائه دهند. در این بخش گفتگوی فیلم‌ها همان‌طور که در فیلم‌ها بیان و ادا شده، در فیلم‌نوشتار آمده و تعدادی قاب از خود فیلم با فیلم‌نوشتار آن همراه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

* پیش‌نوشت

* خودنوشت

گذشتۀ ماندگار

سفر بی‌بازگشت به سینما

تیر خلاص یک کارگردان

تهران، شهری پرامکان

توقیف یک ماجرای واقعی

ساخت یک حماسۀ ملی

آزاد، پس از احترامات فائقه

صبح روز دیگر

رهاورد توقف‌های کوتاه

تدوین بی‌سرانجام

روزگار پیش رو

گهوارۀ یک تنهایی

* دیگرنوشت (پیوست 1)

بازتاب نئورئالیسم در مقالات کامران شیردل، پیوند گرایش چپ و سینما/ گذشتۀ ماندگار/ امیرکیخسرو کیانی

تریلوژی کامران شیردل، دینامیتی در قلب سینمای مستند ایران/ توقیف یک ماجرای واقعی/ رضا تاجمیر

کاول، تجربه‌های مدرنیسم و «اونشب که بارون اومد» کامران شیردل/ ساخت یک حماسۀ ملی/ کریگ فاکس؛ ترجمۀ فرزانه فاضلی‌نژاد

پیکان؛ بندبازی روی برج‌های سرمایه/ آزاد، پس از احترامات فائقه/ میلاد آذرم

منابع کلوزآپ/ آزاد، پس از احترامات فائقه/ ژان میشل فرودون؛ ترجمۀ فؤادرضا مسائلی

«مردگان محترم و متحرک» را به گورستان هدایت کنید/ صبح روز دیگر/ کامران شیردل

کارگردانی که مستند موسیقایی می‌سازد/ صبح روز دیگر/ حسن زمانی

فیلم‌نامۀ زینب/ صبح روز دیگر/ کامران شیردل

حماسه‌ای که قهرمانش را از دست می‌دهد .../ رهاورد توقف‌های کوتاه/ اسماعیل نوری علاء

انقلاب به روایت شیردل، نگاهی به عکس‌های انقلاب کامران شیردل/ تدوین بی‌سرانجام/ پژمان نظرزاده آبکنار

موج نوی سینمای ایران (1962 ـ 1979) روزگار پیش رو/ سارا سلجوقی، آرش حسن‌پور

جلوه‌های باشکوه اما مهجور سینمای ایران در دهۀ 1960/ گهوارۀ یک تنهایی/ گابریل آشار ـ سبیرو متیواورلئان؛ ترجمۀ محمدرضا شیخی

* فیلم‌نوشتار (پیوست 2)

آیینه‌ها/ سفر بی‌بازگشت به سینما

بوم سیمین/ تهران شهری پرامکان

ندامتگاه/ توقیف یک ماجرای واقعی

تهران ..... پایتخت ایران است/ توقیف یک ماجرای واقعی

قلعه/ توقیف یک ماجرای واقعی

اونشب که بارو اومد یا حماسۀ روستازادۀ گرگانی/ ساخت یک حماسۀ ملی

پیکان/ آزاد پس از احترامات فائقه

تولدت مبارک/ آزاد پس از احترامات فائقه

مرواریدهای خلیج فارس، دوبی/ رهاورد توقف‌های کوتاه

گاز، آتش، باد (پروژه‌های تزریق گاز)/ روزگار پیش‌رو

گهوارۀ خورشید/ گهوارۀ یک تنهایی

تنهایی اول/ گهوارۀ یک تنهایی

* نمایه

نام‌های اشخاص

مکان‌ها

فیلم‌ها و جشنواره‌ها

کتاب‌ها و نشریات