معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نمایش ناپایداری زمان در امپرسیونیسم، ویرانگری دادائیسم، شکست پرسپکتیو و دگرگونی بُعد در کوبیسم، نمایش تأثرات بشری با نقش خط و رنگ در اکسپرسیونیسم، چهره‌ای دیگر و بُعدی از نمایش انسان را در نقاشی رقم زد که بر نقاشی پرتره در سراسر قرن بیستم تأثیر داشته و تداوم یافت. با چنین رویکرد و میراثی آثار بهمن محصص وضعیت انسان در جهان معاصر را به تصویر کشید.

اگر در آثار پیکاسو و براک شکستن بُعد و چندجانبه دیدن وضعیت انسان، در آثار جاکومتی تقلیل رفتن انسان، در آثار لژه متورم شدن بیمارگونۀ اندام انسان، در آثار بیکن ازهم‌گسیختگی و تکه‌تکه شدن جسم و ذهن انسان و در آثار اویرباخ تجزیه و استحالۀ چهرۀ انسان در جهان معاصر نمایش داده می‌شود، در پرتره‌ها و فیگورهای بهمن محصص نیز بی‌دست‌وپاشدن، بی‌چهرگی و استحالۀ چهره و اندام انسان، نشان از وضعیت درمانده و ناتوان انسان در جهان مدرن و انتقاد از وضعیت انسانی را طرح می‌کنند.

محصص در پرتره‌های دهۀ چهل و پنجاه شمسی، انسان‌های جانورنما و جانوران انسان‌نمایی را به تصویر کشید که مسخ‌شدگی و ازدست‌رفتن هویت انسان را هدف گرفته بود. کرکس‌ها با نمایش ویژگیِ انسان‌گونه در حالت اندام و بال‌ها یا تغییر صورت و چهرۀ انسان در قوارۀ کرکس، پرنده یا جانوری دیگر، اینجا به هدف خلق مجسمه‌ای اساطیری یا زیبایی‌شناسی کهن صورت نگرفته، بلکه نمایش تقلیل‌رفتگی انسان در وضعیت دهشت‌بار موجود است. حتی زمانی که محصص کرکس‌ها و مینوتورهای خود را کنار گذاشت، پرتره‌هایش حاوی نشانه‌هایی از ویژگی‌های جانورانی شد که زمانی موضوع نقاشی او بودند: نشانه‌هایی نظیر سرشانه‌های کرکس‌وار اندام گاوگونه، سرهای کرم‌شکل که این استحاله هویت انسان به جانوران را نمایش می‌اداد. بیش از جسمی تقلیل‌یافته به جانوران، محصص این شاخصۀ بی‌دست‌وپایی و بی‌چهرگی را در پرتره‌هایش افزود تا نشان دهد انسان چگونه تعوان خود به دیدن، شنیدن، لمس کردن و دست آخر درک‌کردن و واکنش نشان دادن به جهان پیرامون و آنچه بر او عارض شده را از دست داده است.

انزجار از وضعیت پیشامدرن ایرانی و ترس از وضعیت انسان در جهان مدرن، در کار محصص و دیگر هنرمندان عم‌عصرش سه برخورد متفاوت را رقم زد: شرق‌گرایی و بازگشت به خویشتن و نوستالژی برای سنت، تاریخ و گذشته‌ای موهوم؛ یأس و حرمان و دست‌شستن از هر شکلی از امیدواری که بیش از سویه‌ای تراژیک جنبه‌ای رمانتیک یافت؛ تمایل به غرب و رؤیای ویرانی وضعیت موجود و ساختن آرمان‌شهر. محصص با رد هرگونه ایدۀ بازگشت به گذشته و با وجود رگه‌هایی از یأس و سرخوردگی از وضع موجود، ایدۀ تخریب و کنارگذاشتن آنچه هستیم را بیش از وجوه دیگر نمایش می‌دهد. محصص در پرتره‌ها و فیگورهایش با نمایش انسانی سرگشته، احساس و ادراک از دست‌داده، در تلاش برای مواجهۀ این انسان با وضعیت خود است.

اگر در آثار پیش از مهاجرت محصص، چهره‌ها بر بستر رنگ‌هایی سبز و برهوتی لجن‌گرفته جای گرفته‌اند، در آثار دورۀ مهاجرت با نگاهی به وضعیت مصرف‌گرایانۀ انسان غربی ـ اگرچه در چهره‌هایش نشانه‌هایی از زرق‌وبرق مصرف و لعاب رنگ مشاهده می‌شود ـ ولی در همان وضعیت انسان درماندۀ بی‌دست‌وپایی قرار دارند که پیش از این بر بوم او نقش گرفته بود. اگر دور دورۀ اول پرتره‌ها درمانده از سرنوشت خود درهم پیچیده‌اند و فریاد برآورده‌اند، در دورۀ دوم با ظاهری آراسته‌تر نسبت به دورۀ قبل در بی‌حواسی خویش سرخوشند.

این کتاب دربرگیرندۀ گفتگوهایی است که با بهمن محصص در طول سالیان و توسط افراد مختلف در نشریات گوناگون انجام شده است. این گفتگوها به منظور دریافت مستقیم بخشی از باورها و اندیشه‌های محصص از خلال گفتگوهایی که در طی دوران فعالیتش انجام داده، گردآوری شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

پرتره: یک مقدمه

تنها استاد من حبیب محمدی بود

گفت‌وشنودی با بهمن محصص نقاش

سمینار بزرگ هنر ایران

باید پوسیدگی از بین برود

من تماشاچی را نمی‌فریبم

بشریت نخ‌نما شده ....!

آخرین گفتگو با بهمن محصص

دربارۀ بهمن محصص

نمایه

برخی آثار بهمن محصص