معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دورۀ صفوی نه‌تنها برای تاریخ ایران، بلکه از حیث تاریخ جهانی نیز اهمیت خاصی دارد و توجه به آن، می‌تواند بر بخش‌هایی از موضوعات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بین‌المللی نیز روشنی‌هایی افکند. از این‌روست که از گذشته‌های دور، پژوهشگران تاریخ، بررسی همه‌جانبۀ حکومت سلسلۀ صفوی را بر ایران موضوع انواع تحقیقات و پژوهش‌های خود قرار داده‌اند، به‌ویژه که با کشف و انتشار اسناد و دیگر یادگارهای آن ادوار در ایران و جهان، زوایی نویی از موضوع در برابر دیدگان دلبستگان به اینگونه مباحث گشوده می‌شود.

در دنیای پیشاصنعت، اصناف تاجر و پیشه‌ور از اصلی‌ترین نهادهای مدنی بودند که توسعه و آبادانی همه‌جانبۀ شهرها را بر عهده داشتند. کارکردهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شهرها از جهت نظری به تجار و پیشه‌وران تعلق داشت. در ایران حتی برای عرضۀ تولیدات کشاورزی و باداری هم به بازار شهرها روی می‌آوردند. در دنیای در حال تغییر و تحول، این شهرها بودند که بی‌وقفه و مدام در سیر دگرگونی زندگی بشر، مؤثر واقع می‌شدند. با گذر از توحش به تمدن، از نظام‌های قبیله‌ای به دولت و از قلمروهای مجزای مستقل به ملت، تعامل بین روستا و شهر آغاز شد و در تمام طول تاریخ تا زمان کنونی تکرار شد.

محور اصلی این تألیف را می‌توان تلاشی برای توصیف تجارت، صنف تجار و اصناف پیشه‌ور عهد صفویه عنوان کرد. اصناف به عنوان یکی از کهن‌ترین نهادهای مدنی در ایران دورۀ اسلامی، به دلایل گوناگون از جمله عدم استقلال سیاسی و سلطۀ همه‌جانبۀ حاکمیت‌های بیگانه، از آغاز خلافت بنی‌امیه تا برآمدن صفویه، کمتر توانستند از عهدۀ تعهدات اقتصادی و اجتماعی خود برآیند.

پرسش اصلی کتاب این است که با وجود فراهم‌شدن شرایط نسبی برای تولد و رشد صنف تجّار و اصناف پیشه‌ور، به‌عنوان نطفۀ زایش و بالش طبقۀ متوسط، چه شد که چنین تحول تاریخ‌سازی تحقق پیدا نکرد؟ دو شرط اصلی برای زمینه‌سازی مناسب جهت وقوع آن تحول، عبارت بودند از: تأمین امنیت و آرامش بی‌سابقه و تشکیل سرمایۀ کافی. در سایه‌سار کاردانی شاه عباس اول، این دو شرط، به شکل شگفت‌آوری جامۀ عمل پوشیدند. با اعمال شیوه‌های سخت‌گیرانه، امنیت شهرها و جاده‌ها برای تردد تجار ایرانی و بیگانه، به صورتی بی‌سابقه‌ تامین گردید. سرمایۀ کافی هم از طریق اعمال سیاست قورق ابریشم و فروش آن به بازرگانان و کمپانی‌های اروپایی فراهم شد. به این ترتیب، مسکوکات زرین و سیمین که می‌توانست از آن به عنوان سرمایۀ ملی استفاده شود، برای نخستین بار در حجم قابل‌توجهی وارد ایران شد. بنابراین، بخش دیگری از پرسش اصلی این است که چه عواملی مانع تحقق این امر شدند. چرا تجار و کمپانی‌های غربی موفق شدند تا با تخریب همان اقتصاد کم‌رمق ولی خودکفای ایران، خود و تجار ارمنی وابسته را جانشین تجار ایرانی نمایند؟

این کتاب بر آن است که با پاسخ به این پرسش‌ها، عوامل ضعف تجّار و اصناف پیشه‌ور بومی و عدم تشکیل طبقۀ متوسط را بررسی نماید.

دربارۀ این کتاب، یادآوری دو نکته ضروری می‌نماید: نخست، توجه به شرایط خوب و بدی که انحصار ابریشم برای تجار و اصناف پیشه‌ور به‌وجود آورد و دوم اینکه با وجود کمبود منابع فارسی، خوشبختانه وجود ده‌ها سفرنامۀ اروپایی به مولف این امکان را داد تا برای نخستین‌بار، دربارۀ تجارت و اصناف عهد صفوی، به‌عنوان بزرگ‌ترین بخش تاریخ ‌اجتماعی این دوره، کتاب مستقلی به نگارش درآورد.

فهرست مطالب کتاب:

* جلد اول: بازرگانی و بازرگانان ایران در عهد صفوی

پیش‌گفتار

دربارۀ نویسنده

سپاس‌گزاری

دیباچه

بررسی و تحلیل منابع

* بخش اول

فصل اول: مقدمه بر فلسفه‌ای از تاریخ ایران

فصل دوم: موقعیت ساختارهای پنجگانۀ تاریخ ایران در عهد صفویه

فصل سوم: نقش ایلات قزلباش در ادارۀ ایران عهد صفویه

* بخش دوم

فصل اول: دیباچه‌ای بر تاریخ اقتصادی ایران قبل از صفویان

فصل دوم: رشد طبقۀ متوسط و نقش آنان در گسترش شهر و شهرنشینی در اروپا

فصل سوم: نگاهی به تاریخ شهرنشینی از آغاز تا پایان صفویان

فصل چهارم: دربارۀ شهرهای بزرگ ایران در عهد صفویه

* بخش سوم

فصل اول: موانع شکل‌گیری طبقۀ متوسط در عهد صفویه

فصل دوم: انحصار ابریشم

فصل سوم: دخالت شاهان صفوی در تجارت داخلی و خارجی

فصل چهارم: وضعیت و جایگاه تجار بومی

فصل پنجم: بازرگانان ارمنی

فصل ششم: تجار و دلالان هندی

فصل هفتم: تجار یهودی و کسبۀ زرتشتی در تجارت داخلی

* بخش چهارم:

فصل اول: دیباچه‌ای بر حضور کمپانی‌های اروپایی در اقتصاد ایران عهد صفوی

فصل دوم: پرتغالی‌ها و اشغال هرمز

فصل سوم: کمپانی هند شرقی انگلیس در ایران

فصل چهارم: کمپانی هند شرقی هلند در ایران

فصل پنجم: تجار و کارگزاران تجاری تزاران روس در ایران

فصل ششم: مقدمه‌ای بر مناسبات ایران و عثمانی عهد صفویه

* بخش پنجم:

فصل اول: دیباچه‌ای بر امکانات و خدمات تجارت داخلی

فصل دوم: راه‌های کاروان‌رو

فصل سوم: کاروانسرا و آب‌انبارها و امنیت راه‌ها

فصل چهارم: پول و مسکوکات

فصل پنجم: گمرکات و عوارض

فصل ششم: صادرات و واردات

* نتیجه‌گیری

* جلد دم: اصناف پیشه‌ور ایران در عهد صفویه

* بخش اول:

فصل اول: اصناف پیشه‌ور از آغاز تا صفویه

فصل دوم: پیشینۀ اصناف پیشه‌ور و تاجر در سرزمین‌های مسلمانان

فصل سوم: پیشینۀ اصناف اروپایی

* بخش دوم:

فصل اول: در معنی صنف و تعداد اصناف عهد صفویه

فصل دوم: تشکیلات اصناف پیشه‌ور

فصل سوم: کارگزاران دولتی و نیمه‌دولتی اصناف

فصل چهارم: تشکیلات درون‌صنفی پیشه‌وران و هنرمندان

* بخش سوم:

فصل اول: اصناف و مالیات

فصل دوم: نظارت بر قیمت‌ها

فصل سوم: محدودیت‌ها و انحصارات

فصل چهارم: دادگاه‌های صنفی و وظایف آن

فصل پنجم: مسئولیت‌های اجتماعی اصناف

فصل ششم: فعالیت‌های سیاسی اصناف پیشه‌ور

* بخش چهارم:

فصل اول: اصناف شاهی

فصل دوم: صنف نساجان

فصل سوم: اصناف حاشیه‌ای و معرکه‌گیران

فصل چهارم: پیشه‌وران و هنرمندان غیرمسلمان

* ضمیمه: دیباچه‌ای بر شعر شهرآشوب

* تصاویر

* منابع

* نمایه